Που είναι η χαρά κρυμμένη σήμερα;

Που είναι η χαρά κρυμμένη σήμερα; - Επιλογή αποσπασμάτων: Ι.Κ.

Οι επισκέψεις στα μοναστήρια προκαλούν μια ανάταση στην ψυχή, αλλά αυτό που πάντα μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι η ακτινοβολούσα χαρά στα πρόσωπα των μοναχών. Πριν χρόνια είχα την ευλογία να επισκεφτώ με παρέα φίλων έναν γέροντα και να έχουμε μαζί του συνομιλία στον υπαίθριο χώρο της μονής για δύο τρεις ώρες. Μας φιλοξένησε,απάντησε στις απορίες και τις ανησυχίες μας, και είχαμε την τιμή να προσκυνήσουμε άγια λείψανα. Μίλησε για την ελπίδα που έχει στο Χριστό, για τη βοήθεια που λαμβάνει από την Παναγία και την πίστη του στην πρόνοια του Θεού, όχι ως τετριμμένα λόγια που βγαίνουν μηχανικά από το στόμα του, αλλά όπως μπορώ να πω ότι απεκόμισα, ως πραγματικό βίωμα που υπάρχει στην καρδιά του και στην καθημερινή ασκητική ζωή του. Αυτό επίσης που θέλω να τονίσω είναι το παρακάτω. Ο φίλος που οδηγούσε προς τον τόπο της επιστροφής και είχε φροντίσει για την επίσκεψή στο γέροντα, με ρωτάει να πω τις εντυπώσεις μου και απαντώ: «Νιώθω ξεκούραστος και ανακουφισμένος, είμαι λες και έχω πάει μια βδομάδα διακοπές!».Η ηρεμία και η χαρά του γέροντα με συνόδευε για μέρες.

Σε επίσκεψη σε άλλο μοναστήρι με έναν εγκαταβιούντα μοναχό έχω πάλι να ομολογήσω ότι η χαρά που είχε η όψη του προσώπου του ήταν απερίγραπτη. Αν μιλήσουμε με τα κοσμικά μέτρα και σταθμά ήταν λες και είχε κερδίσει τον πρώτο λαχνό του λαχείου.Φυσικά καμία σχέση με αυτό. Είχε μέσα του το Χριστό, την πηγή της χαράς.Βρίσκεται μακριά από τις σύγχρονες πολιτείες που προσφέρουν τα πάντα, κάθε λογής υλικό αγαθό, κάθε είδους διασκέδαση,άνεση κι ευκολία. Να ζει εκεί μόνο με τα απολύτως αναγκαία και να αναρωτιέσαι:«μα καλά τι έχει αυτός ο άνθρωπος και είναι τόσο χαρούμενος;».

Οι δύο παραπάνω περιπτώσεις αποτέλεσαν αφορμή για σκέψη και προβληματισμό. Σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό ο καθένας μας, έχει όλες τις ανέσεις, κι όμως συχνά οι περισσότεροι γκρινιάζουμε, δυσανασχετούμε, βαρυγκωμάμε, άλλοτε μας φταίνε οι άλλοι, δεν είμαστε ικανοποιημένοι και συχνά πυκνά κάτι μας λείπει. Κι αυτοί οι μοναχοί να λένε«Δόξα σοι ο Θεός», χωρίς άνετα σπίτια,μεγάλα αυτοκίνητα, ακριβά ρούχα, πλούσια γεύματα, υπολογιστή, διαδίκτυο,διασκεδάσεις ή πολυτέλειες. Γιατί, πως είναι δυνατόν; Η μόνη αληθινή και αστείρευτη χαρά είναι ο Χριστός. Αυτή είναι η μόνη απάντηση που έχω να δώσω.

Ας επιστρέψουμε στο σήμερα όπου βρισκόμαστε κατά γενική ομολογία σε μια δύσκολη εποχή. Η οικονομική δυσπραγία κι η αυξανόμενη παγκόσμια αναστάτωση μας οδηγεί σε αναταραχές εσωτερικές γιατί ξεβολεβόμαστε από την ευμάρεια στην οποία είχαμε συνηθίσει,αλλά και σε μια γενικότερη ανασφάλεια για το μέλλον μας. Και δυστυχώς οι πολλοί ξεχάσαμε ότι ο άνθρωπος δεν έχει μόνο υλική υπόσταση, και όταν κολλήσει στα υλικά θα ανισορροπήσει, και όταν για κάποιο λόγο δε θα έχει την άνεση στα υλικά πράγματα, θα δυσκολευτεί να ξαναπροσδιορίσει την ύπαρξή του στονκόσμο αυτό που ζούμε. Ο ηγαπημένος Ιακώβο προπάτωρ της Παλαιάς Διαθήκης «έφαγε, εχορτάσθη, ελιπάνθη, επαχύνθη και απελάκτισεν ο ηγαπημένος». Απελάκτισεθα πει κλώτσησε. Απομακρύνθηκε από το Θεό. Δεν τρέφεται ο άνθρωπος μόνο με ψωμί, αλλά και με τα ζωοποιά λόγια τουΘεού. «Ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος αλλ’ εν παντί ρήματι εκπορευομένω δια στόματος Θεού». Η καλοπέραση χοντραίνει το μυαλό και δε σκεφτόμαστε τίποτε άλλο από το πώς να καλοπερνούμε.Να όμως τώρα που η καλοπέραση τελειώνει.(1) Αναρωτιέμαι μήπως τελικά αποδειχτήκαμε τόσο φτωχοί, που το μόνο που είχαμε ήταν τα χρήματα για να δίνουν στη ζωή μας νόημα και σκοπό.

Ο μακαριστός γέροντας Παΐσιος συμβούλευε τους ανθρώπους να απλοποιήσουν τη ζωή τους.Έλεγε χαρακτηριστικά: «Όσο απομακρύνονται οι άνθρωποι από τη φυσική ζωή, την απλή,και προχωρούν στην πολυτέλεια, τόσο αυξάνει και το ανθρώπινο άγχος. Και όσο απομακρύνονται από τον Θεό, επόμενο είναι να μη βρίσκουν πουθενά ανάπαυση.Όταν δούμε άνθρωπο με μεγάλο άγχος,στενοχώρια και λύπη, ενώ τα έχει όλα –τίποτε δεν του λείπει -, πρέπει να γνωρίζουμε ότι του λείπει ο Θεός. Γενικά τα απλά πολύ βοηθούν. Αυτή τη γλυκύτητα της απλότητας δεν την έχετε καταλάβει.Η απλότητα ξεκουράζει». Στη συνέχεια ο γέροντας αναφέρεται σε ένα οικογενειάρχη που ζούσαν έντεκα ψυχές όλοι σε ένα δωμάτιο. «…Όμως αυτό ο άνθρωπος ήταν χαρούμενος και συνέχεια δοξολογούσε τον Θεό. Έβλεπε κανείς στο πρόσωπο αυτού του οικογενειάρχη ζωγραφισμένη τη θεία Χάρη. Είχε μέσα του τον Χριστό και ήταν γεμάτος χαρά και το δωμάτιό του γεμάτο από παραδεισένια χαρά. Ενώ αυτοί που δεν έχουν μέσα τους τον Χριστό, είναι γεμάτοι από άγχος, και δύο άνθρωποι να είναι δε χωράνε μέσα σε έντεκα δωμάτια.Ενώ οι έντεκα αυτοί άνθρωποι μαζί με το Χριστό, χωρούσαν μέσα σε ένα δωμάτιο…».(2)

Ο όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ αναφέρει: «Η περιττή μέριμνα για τα βιοτικά πράγματα είναι γνώρισμα ανθρώπου άπιστου και μικρόψυχου. Και είναι συμφορά, αν φροντίζουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας, και δεν στηριζόμαστε στον Θεό, που φροντίζει για μας». (3)Ας θυμηθούμε τον πλούσιο εκείνο του Ευαγγελίου, που χαιρόταν για τη σοδειά του και μονολογούσε: «Ψυχή, έχεις πολλά αγαθά, που αρκούν για χρόνια πολλά,ξεκουράσου, τρώγε, πίνε, διασκέδαζε»(Λουκ. 12:19). Τότε ο Θεός του είπε: «Ανόητε,αυτή τη νύχτα θα παραδώσεις τη ζωή σου.Αυτά λοιπόν που ετοίμασες σε ποιόν θα ανήκουν;» (Λουκ. 12:20). Κι ο ιερός Αυγουστίνος ονομάζει τον πλούτο δηλητήριο της αγάπης, γιατί φαρμακώνει και θανατώνει την αγάπη στον Θεό και το συνάνθρωπο.(4)

Ο άνθρωπος δεν έχει μεγαλύτερο θησαυρό σ’ αυτόν τον κόσμο από την ψυχή του. Και ακριβώς αυτό το θησαυρό είναι το μόνο που μπορεί να σώσει από την καταστροφή και το θάνατο. Η ψυχή του ανθρώπου στα μάτια του Θεού είναι το μεγαλύτερο, το πολυτιμότερο απ’ όλο τον υλικό κόσμο,κατά τον λόγο του Χριστού: «Τι γαρ ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδίση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή;» (Ματθ. 16,26). (5)

Ο Φώτης Κόντογλου γράφει: «Ο άνθρωπος είναι σε όλα αχόρταγος, θέλει ν’ απολάψει πολλά,χωρίς να μπορεί να τα προφτάξει όλα. Και βασανίζεται. Όποιος όμως φτάσει σε μια κατάσταση που να ευχαριστιέται με τα λίγα, και να μη θέλει πολλά, έστω κι αν μπορεί να τ’ αποχτήσει, εκείνος λοιπόν είναι ο ευτυχισμένος. Δεν το κάνει από οικονομία, είτε γιατί έχει την ιδέα πως τα πολλά τον βλάφτουνε στην ψυχή ή στο σώμα. Αλλά γιατί στα λίγα και στα απλά βρίσκει πιο αγνή ικανοποίηση. Και περισσότερο απ’ όλα, επειδή με τα απλά και με τα λίγα δεν χάνει τον εαυτό του.«Τις εστί πλούσιος; Ο εν ολίγω αναπαυόμενος».

Οι άνθρωποι δεν βρίσκουνε πουθενά ησυχία, γιατί επιχειρούνε να ζήσουνε χωρίς τον εαυτό τους. Τρέχουνε από δω κι από κει να βρούνε την ευτυχία,μα ευτυχία δεν υπάρχει έξω από τον εαυτό μας. Θέλουμε να ευχαριστηθούμε με συμπόσια απ’ όπου λείπουμε. Όποιος έχει χάσει τον εαυτό του, έχει χάσει την ευτυχία. Ευτυχία δεν είναι το ζάλισμα που δίνουνε οι πολυμέριμνες ηδονές κι απολαύσεις, αλλά η ειρήνη της ψυχής και η σιωπηλή αγαλλίαση της καρδίας. Μ’αυτό το βύθισμα στον εαυτό του βρίσκει ο άνθρωπος τον Θεό. Για τούτο είπε ο Χριστός: «Ουκ έρχεται η βασιλεία του Θεού μετά παρατηρήσεως, ουδέ ερούσιν ιδού ώδε ή ιδού εκεί. Ιδού γαρ η βασιλεία του Θεού εντός υμών εστίν».«Μην ψάχνετε, ζαλισμένοι άνθρωποι, εδώ κι εκεί να βρείτε την ευτυχία. Γιατί η ευτυχία βρίσκεται μέσα σας».

Μέγας λόγος,όπως όλα τα θεϊκά λόγια. Μέσα μας είναι ο θησαυρός. Απ’ έξω είναι ξέρακας, κι ας μη μας ξεγελά η φασαρία και τα ψεύτικα πυροτεχνήματα. Όποιος ζει εξωτερικά, ζει ψεύτικα. Όποιος ζει εσωτερικά, ζει αληθινά. Ξέρω καλά τι είναι η ζωή που ζούνε οι λεγόμενοι κοσμικοί άνθρωποι, οι άνθρωποι που διασκεδάζουνε, που ταξιδεύουνε, που ξεγελιούνται με λογής-λογής θεάματα,με ασημαντολογίες, με σκάνδαλα, με διάφορες ματαιότητες, που από μακρυά φαντάζουνε για κάποιο πράγμα σπουδαίο και ζηλευτό, ενώ σαν τα δει κανένας από κοντά, απορεί για τη φτώχεια που έχουνε και το πόσο κούφιοι είναι οι άνθρωποι που ψευτογελιούνται μ’ αυτά τα γιατροσόφια της ευτυχίας. Ξέρω λοιπόν καλά αυτή τη ζωή, γιατί, αναγκαστικά, έζησα, κάποιες φορές, με ανθρώπους πλούσιους, που με προσκαλούσανε στα σπίτια τους, στις επαύλεις τους, στα κόττερά τους και στις άλλες διασκεδάσεις τους. Μελαγχολία μ’έπιανε από κείνη την κατάσταση. Έβλεπα δυστυχισμένους ανθρώπους, που κάνανε τον ευτυχισμένο, κατάδικους που κάνανε τον ελεύθερο. Αλλά, αν δεν καταγινόντανε με τόσες ψεύτικες χαρές, θα πέφτανε στη βαρεμάδα, στη λεγόμενη ανία. Ή το ένα, ή το άλλο. Άδειοι από κάθε ουσία, τρισδυστυχισμένοι. Η ψυχή είναι ανύπαρκτη κι ανύπαρκτη η ευτυχία, η βασιλεία του Θεού. Πώς να γίνει ψωμί, σαν δεν υπάρχει προζύμι; Πώς να μην είναι όλα άνοστα,αφού δεν υπάρχει το αλάτι. Ω, εσείς που έχετε τα πλούτη και που μόνο τι λογής είναι η αληθινή χαρά δεν ξέρετε.».(10)

Ο π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος αναφέρει για τη χαρά του χριστιανού: «Η χαρά και η ειρήνη είναι ταυτόσημα της παρουσίας του Θεού. Στις μέρες μας υπάρχει δυστυχώς μια παραχάραξη και μια παραμόρφωση του χριστιανικού μηνύματος και της χριστιανικής ζωής.Και πολλές φορές αυτή παρουσιάζεται στο προφίλ ενός ανθρώπου μελαγχολικού,μίζερου, εσωστρεφούς, που δε γελάει, που δε χαίρεται, που το σώμα του έχει μια ακινησία πτώματος, με μια δυσαρμονία στις κινήσεις του και σε όλη την ύπαρξή του. Αυτό δεν είναι χριστιανός. Αυτό δεν έχει αναφορά στον Χριστό. Ο Θεός είναι χαρά, είναι ευλογία, είναι άνοιγμα, είναι πλάτυνση της ύπαρξης, είναι άνοιξη.Ανοίγει ο άνθρωπος, έρχεται η χαρά του Αγίου Πνεύματος μέσα του. Τα βλέπει όλα λαμπρά και χαριτωμένα. Κι ας είναι δύσκολα κι ας είναι προβληματικά κι ας είναι ταλαίπωρος. Αλλά χαίρεται που Κάποιος τον αγαπάει. Χαίρεται που Κάποιος δεν τον αφήνει να πάει στο μηδέν.Χαίρεται τη χαρά της αναστάσεως. Χωρίς να είναι όλα καλά στη ζωή του. Αυτή η ταύτιση του χριστιανού με τον κακομοίρη,του μίζερου, που όλα τα βλέπει αμαρτωλά,κακά και άσχημα, δεν έχει καμία σχέση με το Άγιο Πνεύμα αυτό το πράγμα. Αν δούμε την εικόνα του αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ θα αντικρίσουμε έναν άνθρωπο κυρτωμένο που το πρώτο πράγμα που θα έρθει στο μυαλό μας είναι ότι ο άνθρωπος αυτός υποφέρει. Κι όντως υπέφερε. Αλλά αν δούμε το πρόσωπό του, θα δούμε τη χαρά του Αγίου Πνεύματος. Έλαμπε, ήταν χαρούμενος. Και δεν ήταν ότι δεν υπέφερε.Είχε τα καθημερινά βάσανα που έχουν όλοι. Αλλά η χάρις του Θεού και η σχέση με τον Θεό του έφερνε χαρά. Αυτός είναι ο χριστιανός». (11)

Το ορθόδοξο βίωμα κατά βάση είναι χαρούμενο και χαροποιό. Ένας παλαιός, μεγάλος ασκητής,ο όσιος Νείλος αναφέρει: «Η χαρά καταστρέφει τη λύπη, στις συμφορές δίνει υπομονή, στις προσευχές χάρη, στους κόπους και μόχθους ευφροσύνη, …, στους πενθούντες παρηγοριά, στις θλίψεις βοήθεια και συνδρομή, στην αγάπη στολισμό και στη μακροθυμία επιβράβευση». (12)

Γι αυτό είχε δίκιο ο γέροντας Παΐσιος όταν πολύ ωραία έλεγε: «έχω μια ζυγαριά και από τη μια μεριά βάζω όλες τις χαρές του κόσμου και από την άλλη βάζω τη μισή χαρά μου,και η ζυγαριά γέρνει προς τα μένα!».Είναι δυστυχισμένος όποιος δε γνωρίζει τον Θεό κι ας έχει όλα τα πλούτη και τις δόξες του κόσμου. (6) Τα μικρά παιδιά χαίρονται με ένα αυτοκινητάκι πιο πολύ από ό,τι ο πατέρας τους, όταν αγοράζει μερσεντές. Αν ρωτήσεις ένα κοριτσάκι: «Τι θέλεις, ένα κουκλάκι ή μια πολυκατοικία;» να δεις, θα σου απαντήσει: «Ένα κουκλάκι». Και τελικά τα μικρά παιδιά γνωρίζουν τη ματαιότητα του κόσμου. (2) Όσο λιγότερες ανάγκες έχει ένας άνθρωπος, τόσο πιο ελεύθερος είναι. Λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος «Αυτό προ πάντων είναι πλούτος, το να μην έχει κανείς ανάγκη από πλούτο. Γιατί το χαρακτηριστικό του πλουσίου δεν είναι να κατέχει πολλά,αλλά να μην έχει ανάγκη από πολλά».(8),(9).

Μαυρίζει η ψυχή μας από τη γενικότερη κατάσταση που επικρατεί γιατί δεν έχουμε την ελπίδα μας στην πρόνοια του Θεού. Το θέμα μας είναι πως μπορούμε, αν θελήσουμε, να ξεφύγουμε. Να ξεφύγουμε όχι από την υλική δυσκολία, αλλά να βρούμε την πραγματική ψυχική δύναμη να σταθούμε στα πόδια μας, δίνοντας ελπίδα και φως στη ζωή μας. Και το Φως και η Ζωή είναι ο Χριστός. Λεγόμαστε χριστιανοί χωρίς στην ουσία να ζούμε χριστιανικά. Ο Χριστός έκανε τομή στην ιστορία όχι με την ηθική του διδασκαλία αλλά με τις δυο αλήθειες που μας έδειξε με τη ζωή Του και το κήρυγμά Του. Την Ανάσταση και την Αγάπη. Με την Ανάστασή Του έδωσε λύση στο μεγαλύτερο αίνιγμα και πρόβλημα του ανθρώπου.(1)

Λέει ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης: «Ο Χριστός είναι η χαρά, το φως το αληθινό, η ευτυχία.Ο Χριστός είναι η ελπίδα μας. Ο Χριστός είναι το παν. Αυτός είναι η αγάπη μας.Από κει πηγάζει η χαρά. Η χαρά είναι ο ίδιος ο Χριστός. Είναι μία χαρά, που σε κάνει άλλον άνθρωπο. Όσο μπορείτε να νηστεύετε, όσες μετάνοιες μπορείτε να κάνετε, όσες αγρυπνίες θέλετε ν’απολαμβάνετε, αλλά να είστε χαρούμενοι.Να έχετε τη χαρά του Χριστού. Είναι η χαρά που διαρκεί αιώνια, που έχει αιώνια ευφροσύνη. Αυτό θέλει πιο πολύ ο Χριστός,να μας γεμίζει από χαρά, διότι είναι η πηγή της χαράς. Ο Χριστός είναι η ζωή, η πηγή της ζωής, η πηγή της χαράς, η πηγή του φωτός του αληθινού, το παν». (13)

Φαίνεται όμως ότι η χαρά σήμερα είναι δυσεύρετη.Φυσιολογικά, αφού όπως έχουμε φτιάξει τη ζωή μας και την κοινωνία μας λείπει η χαρά, γιατί από την ζωή μας λείπει ο Χριστός, η πηγή της χαράς.Η ευτυχία κι η χαρά δε βρίσκεται στις κοσμικές διασκεδάσεις και το χρήμα,είναι υπόθεση εσωτερική, είναι θέμα πνευματικής αναζητήσεως. Όσο όμως περισσότερο απομακρυνόμαστε από τον Θεό, τόσο περισσότερο γινόμαστε δυστυχισμένοι, κι όλα και όλοι μας φταίνε: οι άλλοι, η κοινωνία, το σύστημα, ο Θεός. Ενώ η λύση του προβλήματος είναι απλή, όπως μας λέει ο ψαλμωδός:”ανάθεσε στον Κύριον την οδόν σου,έλπιζε σε Αυτόν, βρες ανάπαυση στον Κύριο”(Ψαλμ. 37, 5-7).

Μελετώντας το Λόγο του Θεού, ζώντας κοντά στον Χριστό, συμμετέχοντας στη μυστηριακή και λατρευτική ζωή της Εκκλησίας,πραγματικά θα βρούμε χαρά και γαλήνη,η ταραγμένη ψυχή θα αναπαυθεί και ειρηνεύσει, και τότε θα μπορούμε να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα με ηρεμία και χαμόγελο, έστω κι αν έχουμε προβλήματα και στενοχώριες. (7) Η αληθινή χαρά δίνει μία εσωτερική πληροφόρηση και βεβαιότητα,που την κάνει μόνιμη και αναφαίρετη από την καρδιά του ανθρώπου, παρά τις εξωτερικές αντιξοότητες. Ο Πασκάλ το λέει ξεκάθαρα: «Κανένας δεν είναι πιο χαρούμενος από τον πραγματικό χριστιανό».(12)

Εύχομαι όλοι να κάνουμε τον καλό αγώνα για να βρούμε την αληθινή χαρά στο πρόσωπο του ζωοδότη Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Αμήν.

Αποσπάσματα απομαγνητοφωνημένης ομιλίας γέροντα Μακάριου του Ιερού Χιλιανδαρινού Κελλίου Γέννησης της Θεοτόκου, Μαρουδά http://evaggelismostheotokou.gr/?p=33374

Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Α, Με πόνο και αγάπη για το σύγχρονο άνθρωπο

Η φωνή των Πατέρων, Τόμος Α, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωροπός Αττικής 2004, Οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ – σταχυολογήματα

Πως θα σωθούμε, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωροπός Αττικής 2009

Δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται, Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Εκδόσεις εν πλω 2011

Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου, Παθοκτονία, Εκδόσεις εν πλω 2011

Αρχιμανδρίτη Κύριλλου Κεφαλόπουλου, Για μια όμορφη ζωή με το Χριστό, www.enromiosini.gr

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Εις Α’ Τιμ., ομιλ. ΙΑ’, 2, ΕΠΕ 23, 298-300 – MG 62, 555-556

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Εις Ψαλμ. ΡΙΑ’, 2, ΕΠΕ 6, 436 – MG 55, 293

Φώτης Κόντογλου – Μυστικά άνθη

Χαρά, χριστιανικές εντολές, π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος http://plibyos.blogspot.gr/

Η χαρά η αληθινή – μοναχός Μωυσής Αγιορείτης, εφημερίδα Μακεδονία

Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και λόγοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Χανιά 2003

(Άρθρο μέλους της παρέας μας που δημοσιεύθηκε στον Εκκλησιολόγο στις 2/11/2014)