«Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΗΣ Μ. ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ»
«Κύριε και Δέσποτα της ζωης μου, πνεύμα αργίας, περιεργείας, φιλαρχίας και αργολογίας μή μοι δως. Πνεύμα δε σωφροσυνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, χάρισαί μοι τω σω δούλω.
Ναί, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οραντά εμά πταίσματα, και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου, ότι ευλογητός ει, εις τους αιωνας των αιώνων. Αμήν.»
«Παιδιά μου ευλογημένα. Ευδόκησε Κύριος Ο Θεός , να εισέλθωμε και πάλι στο στάδιο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της περιόδου κατά την οποία η Αγία μας Εκκλησία μας ετοιμάζει πνευματικά ώστε να φτάσωμε να προσκυνήσωμε τα Σεπτά και Αγία Πάθη του Σωτήρος ημών και να Τον δοξάσωμε Αναστάντα εκ νεκρών»
Ο Μητροπολίτης μας
κκ Χρυσόστομος
Η χριστιανική ζωή είναι συνυφασμένη με την αδιάλειπτη συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας και την εν Χριστώ άσκηση. Όταν μιλάμε για εν Χριστώ άσκηση εννοούμε τον αγώνα για την εφαρμογή των εντολών του Χριστού. Ωστόσο υπάρχει μια Εκκλησιαστική περίοδος όπου οι δύο παραπάνω παράμετροι της ζωής του Χριστιανού-μυστηριακή και ασκητική ζωή- εντατικοποιούνται στο μέγιστο. Πρόκειται για την μεγάλη Τεσσαρακοστή. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει έξι εβδομάδες (σαράντα μέρες συνολικά). Αρχίζει από τον εσπερινό της Κυριακής της τυροφάγου και περατώνεται την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου. Είναι χαρακτηριστικά αυτά που διαβάζουμε στο συναξαριστή της Κυριακής της Τυροφάγου: «Επειδή γουν δια το μη άπαξ τον Αδάμ νηστεύσαι τοσαύτα πεπόνθαμεν, προτίθεται νυν η τούτου ανάμνησις εις την είσοδον της Αγίας Τεσσαρακοστής, ίνα, μεμνημένοι όσον κακόν το μη νηστεύσαι επήγαγε, σπουδάσωμεν την νηστείαν περιχαρώς υποδέξασθαι και παραφυλάττειν, ως αν ηστόχευσεν ο Αδάμ - της θεώσεως δηλαδή - ημεις δι αυτήν επιτύχωμεν». Με απλά λόγια η Εκκλησία πριν αρχίσει η πολύ αυστηρή νηστεία της μεγάλης Τεσσαρακοστής μας θυμίζει την πτώση των πρωτοπλάστων. Οι τελευταίοι δεν τήρησαν την νηστεία τρώγοντας από τον απαγορευμένο καρπό. Στον αντίποδα των πρωτοπλάστων εμείς καλούμαστε να νηστεύσουμε ώστε να επιτύχουμε αυτό που δεν κατόρθωσε ο Αδάμ «της θεώσεως δηλαδή». Φυσικά όταν μιλάμε για νηστεία δεν εννοούμε μόνο αυτή των τροφών. Απαραίτητη και αυτή όταν είμαστε υγιείς, αλλά κυρίως των παθών. Σύμφωνα άλλωστε με τον Μέγα Βασίλειο «νηστεία εστί η των κακών αλλοτρίωσις». Οι μακρές εκκλησιαστικές ακολουθίες της περιόδου αυτής συμβάλλουν ακριβώς στην επιτυχία αυτού του στόχου.
Ανάμεσα στις κατανυκτικές ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής δεσπόζουσα θέση κατέχει το μεγάλο Απόδειπνο. Στο τέλος της ακολουθίας αυτής διαβάζουμε την γνωστή προσευχή του οσίου Εφραίμ του Σύρου «Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου...»
Η προσευχή αυτή, όπως προσφυώς έχει λεχθεί, αποτελεί κανόνα ελέγχου της προσωπικής μας ζωής. Είναι ένα έγκυρο ψυχογράφημα των υπάρξεων μας. Ακριβώς για αυτό, το σημερινό τεύχος του περιοδικού μας είναι αφιερωμένο στην ανάλυση αυτής της προσευχής, την οποία ο πατήρ Αλέξανδρος Σμέμαν αποκαλεί ως «προσευχή της μεγάλης τεσσαρακοστής».
Ο όσιος Εφραίμ στην προσευχή αυτή μας προσδιορίζει τους άξονες του πνευματικού μας αγώνα, ακολουθώντας τον βασικό κανόνα του 33ου ψαλμού: «έκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν». Έτσι, ξεκινώντας κλιμακωτά, αρχίζει από την αποφυγή του κακού «αργία», «περιέργεια», «φιλαρχία» και «αργολογία» για να καταλήξει στην καλλιέργεια των αγιοπνευματικών δωρεών «σωφροσύνη», «ταπεινοφροσύνη», «υπομονή» και «αγάπη» αποτέλεσμα της οποίας είναι να μην βλέπουμε τα λάθη των άλλων αλλά μόνο τα δικά μας.Ο αγώνας για την αποφυγή του κακού και την καλλιέργεια των αρετών, όπως ακριβώς τον καθορίζει η κατανυκτικότατη προσευχή της μεγάλης τεσσαρακοστής, οφείλει να συνοδεύει την πολύ αυστηρή νηστεία αυτής της περιόδου, την οποία στο προαναφερόμενο συναξάρι της Κυριακής της Τυρινής καλούμαστε να «σπουδάσωμεν περιχαρώς», προκειμένου να επιτύχουμε αυτό στο οποίο «αν ηστόχευσεν ο Αδάμ της θεώσεως δηλαδή».
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ,
ΘΕΟΛΟΓΟΣ
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας … μη μοι δως»
Υπάρχει ένα πλέγμα παθών, που και ως διάθεση ακόμη αποτελεί άρνηση για την πνευματική ζωή του πιστού. Ένα από τα αρνητικά αυτά πάθη είναι και η αργία. Ο όσιος Εφραίμ είναι βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής. Γνωρίζει με τη χάρη του Θεού ότι οποιαδήποτε αμέλεια του ανθρώπου σχετικά με την πνευματική ζωή, ανοίγει το δρόμο για να σκηνώσουν στη ψυχή όλα τα πάθη. Και τούτο γιατί ο άνθρωπος όσο βρίσκεται στον κόσμο αυτό είναι εκτεθειμένος στις επιθέσεις του διαβόλου, που ως «λέων ωρυόμενος περιπατεί ζητών τίνα καταπίη» (Α' Πέτρ.5,8).Το πρώτο πάθος που ζητά να αποφύγει ο πιστός είναι το πάθος της αργίας. Θα λέγαμε μάλιστα ότι ιδιαιτέρως σήμερα έχει σημασία η αναφορά στο πνεύμα της αργίας, αφού ο σύγχρονος πολιτισμός έχει δημιουργήσει ένα τύπο ανθρώπου που ως κύριο χαρακτηριστικό του έχει την αργία. Όλα τα στοιχεία γύρω μας το επιβεβαιώνουν: αγωνιζόμαστε οι άνθρωποι να περιορίσουμε, όσο το δυνατόν, τις εργάσιμες μέρες και να αυξήσουμε τις ημέρες αργίας. Θεωρούμε ως δικαίωμα ιερό την κατάκτηση ορισμένων ημερών ως ημερών αργίας. Επιζητούμε γενικώς αύξηση των αποδοχών μας αλλά με ταυτόχρονο περιορισμό της εργασίας μας. Τα χαρακτηριστικά αυτά τα διαπιστώνουμε δυστυχώς και στον ευαίσθητο χώρο της παιδείας. Τα παιδιά προσπαθούν να μιμηθούν τους μεγάλους, ενώ η αγωγή που παίρνουν, εκφράζει τον τύπο ανθρώπου , που κυριαρχεί στους μεγάλους. Έτσι φυσιολογικά πια τα παιδιά και οι νέοι θέλουν βαθμούς χωρίς όμως και να μελετούν, αγωνίζονται για το ιερό δικαίωμα της «κοπάνας» από τα σχολεία, θεωρούν πολλές φορές ότι ο χρόνος στο σχολείο τους είναι χρόνος χαμένος, ενώ χαρακτηρίζουν ως κέρδος τους το χάσιμο των ωρών διδασκαλίας και τις εκδρομές.
Αργία είναι η απραξία, η έλλειψη διαθέσεως για εργασία άρα μια κατάσταση ραθυμίας και τεμπελιάς. Πηγάζει από τη φιληδονία που με τη σειρά της πηγάζει από τη φιλαυτία, τη μητέρα όλων των παθών και των κακών. Και αντιστρόφως: η φιλαυτία που συνιστά την ουσία της αμαρτίας ως ο εγωισμός του ανθρώπου, γεννά τη φιληδονία η οποία γεννά και την αργία που αποτελεί κατά τη γνωστή παροιμία «μητέρα πάσης κακίας». Έτσι η αργία είναι μια πολύ αμαρτωλή κατάσταση, διότι φανερώνει αντίθεση προς το θέλημα του Θεού.
Ο Θεός που μας αποκάλυψε ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός είναι ένας εργατικός Θεός. «Ο πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, καγώ εργάζομαι» είπε ο Κύριος (Ιωαν.5,17). Και τούτο γιατί ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο κι εξακολουθεί να συνεχίζει το δημιουργικό του έργο, αφού μετά την δημιουργία δεν εγκατέλειψε τον κόσμο, αλλά εξακολουθεί να τον φροντίζει και να τον συντηρεί και να τον διακυβερνά στον τελικό του προορισμό. Έτσι ο Θεός μας δεν έχει καμία σχέση με το ανενεργό ον των φιλοσόφων, αλλά είναι ένας δραστήριος Θεός.Ο Θεός μας έπλασε τους ανθρώπους «κατ'εικόνα και καθ'ομοίωσιν» Του. Αυτό σημαίνει ότι και η εργασία ανήκει στο αρχικό θέλημα του Θεού για τον άνθρωπο, το να εργάζεται ο άνθρωπος εκφράζει την απαρχής πλάση του και τη φυσιολογική πορεία της ζωής του. Τούτο φαίνεται άλλωστε και από το ότι ο Θεός έβαλε τον άνθρωπο στον παράδεισο «εργάζεσθαι και φυλάσσειν» αυτόν.Έτσι η εργασία κατανοείται ως συμμετοχή του ανθρώπου στο δημιουργικό έργο του Θεού: ο άνθρωπος εργαζόμενος γίνεται συνεργάτης και συνδημιουργός του Θεού. Αυτό θα πει ότι η εργασία ήταν πηγή χαράς και ευτυχίας για τον άνθρωπο, πλαίσιο φανέρωσης της ελευθερίας και της αγάπης του, αφού κι ο Θεός με τη δημιουργία φανερώνει την αγάπη και την ελευθερία Του.
Ο απόστολος Παύλος λέει σε μια επιστολή του: «Ει τις ου θέλει εργάζεσθαι, μηδέ εσθιέτω» (Β' Τιμ.3,10). Πρέπει να το εννοήσουμε και βιολογικά αλλά και πνευματικά. Δε μπορώ να περιμένω καμιά απολαβή, είτε υλική είτε πνευματική αν δεν εργασθώ. Όπως δηλαδή η σωματική αργία δε μπορεί να μου αποφέρει τα προς το ζην έτσι και η πνευματική αργία , δε μπορεί να με θρέψει. Και τροφή πνευματική είναι η χάρη του Θεού. Μ’ ένα λόγο: με την αργία ποτέ δεν πρόκειται να φθάσω στον προορισμό μου ως άνθρωπος: να έχω χάρη Θεού, να ενωθώ με τον Θεό.
ΓΕΩΡΓΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ AΓΓΕΛΟΣ
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΛΟΓΟΣ
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα … περγιεργείας μη μοι δως»
Ένα από τα πάθη, που κυριαρχεί στις ψυχές των περισσότερων ανθρώπων, είναι η περιέργεια. Όλοι έχουμε παρατηρήσει στον εαυτό μας να ασχολείται με επιμέλεια με τις υποθέσεις και τα προβλήματα των άλλων. Αυτό το κάνουμε δήθεν από ενδιαφέρον, αλλά στη πραγματικότητα θέλουμε να ικανοποιήσουμε το πάθος της περιέργειας που μας διακατέχει και να αποδείξουμε στον εαυτό μας ότι είμαστε καλύτεροι από αυτούς που κρίνουμε. Αλλά και τους άνδρες στα καφενεία και τις αργόσχολες γυναίκες στις γειτονιές, βλέπουμε να συζητούν με ζήλο για όλα τα ζητήματα των γειτόνων και των συγγενών τους. Ο απ. Πάυλος σχολιάζοντας την περιέργεια γράφει στη Β' προς Θεσσαλ. Επιστ. (3,6-12) «ἀκούομεν γάρ τινας περιπατοῦντας ἐν ὑμῖν ἀτάκτως, μηδὲν ἐργαζομένους, ἀλλὰ περιεργαζομένους». Συνδέει άμεσα δηλαδή την περιέργεια με την έλλειψη εργασίας και την αταξία. Αλλού, μιλώντας για ορισμένες χήρες και άλλες γυναίκες σημειώνει <<οὐ μόνον δὲ ἀργαὶ ἀλλὰ καὶ φλύαροι καὶ περίεργοι, λαλοῦσαι τὰ μὴ δέοντα.>>(Β'Τιμ.5,13).Κατά παρόμοιο τρόπο ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος, τοποθετεί την περιέργεια δεύτερη μετά την αργία. Ο άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος, επίσης, αναφέρει πως από την αργία γεννιέται η περιέργεια, από την περιέργεια η αταξία και από την αταξία κάθε κακία.Είναι αλήθεια πως ο περίεργος, αμελώντας την εκτέλεση των θείων εντολών, βρίσκει μια απατηλή ενασχόληση με τους άλλους και τα πράγματα, φοβούμενος και αποφεύγοντας συστηματικά την επώδυνη ενδοσκόπηση και πνευματική άσκηση. Η περιέργεια, κατά τους πατέρες, χαρακτηρίζει των εργάτη των παθών. Επίσης φανερώνει την υπερηφάνεια του ανθρώπου, αφού ασχολείται συνεχώς με τους άλλους και καθόλου με τον εαυτό του. Είναι προφανές πως η περιέργεια δείχνει και την παρουσία δαιμονικών ενεργειών και την απουσία του Πνεύματος του θεού , που είναι πνεύμα ειρήνης, ησυχίας και αγάπης.
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος επισημαίνει και μια άλλη εκτροπή του πνεύματος της περιέργειας και την ονομάζει διανοητική περιέργεια, όσον αφορά τα θέματα του θεού. «Είναι δύσκολο και επικίνδυνο, γράφει, να περιεργάζεται κανείς το βυθό των κριμάτων του θεού, γιατί αυτού του είδους οι περίεργοι ταξιδεύουν με το πλοίο της οιήσεως».
Πρόκειται για την προσπάθεια του αμαρτωλού ανθρώπου να διεισδύσει με τη λογική του στο μυστήριο του θεού. Όμως έχοντας χάσει το φως του θεού βρίσκεται σε κατάσταση πλάνης. Σ' αυτή τη διανοητική περί θεού περιέργεια, έπεσαν και πέφτουν όλοι οι αιρετικοί ανά τους αιώνες
Για να μπορέσουμε λοιπόν να νικήσουμε το πάθος της περιέργειας, πρέπει να στραφούμε στο μέσα μας κόσμο και στην καρδιά μας, όπου «η βασιλεία του θεού εστί». Ο ίδιος ο Κύριος το βεβαίωσε λέγοντας ότι «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ οὐκ ἔρχεται μετὰ παρατηρήσεως, οὐδὲ ἐροῦσιν• ἰδοὺ ὧδε ἤ ἰδοὺ ἐκεῖ. Ιδοὺ γὰρ ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν».
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
ΔΑΣΚΑΛΟΣ
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα … φιλαρχίας μη μοι δως»
Μικρό χρονικό διάστημα πέρασε από την εορτή των Χριστουγέννων και όλοι μας αποχαιρετήσαμε το έτος 2009, υποδεχόμενοι παράλληλα το νέο έτος 2010. Σύντομα η Αγία και Ορθόδοξος Εκκλησία προετοιμάζεται να εορτάσει τα Άγια Πάθη, την Ανάσταση του Κυρίου μας και το Άγιο Πάσχα. Έχοντας πλήρη συναίσθηση πως ζούμε σε ένα κόσμο γεμάτο προκλήσεις, αμαρτίες, αναζητήσεις γεμάτες αντιφάσεις με καταιγιστικό και αλλοτριωτικό ρυθμό, μας καλεί να αναζητήσουμε την αληθινή οδό της ζωής και να αφυπνισθούμε μέσω της κατανυκτικής ευχής του Όσιου Εφραίμ του Σύρου: «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου …» Αναμφισβήτητα λυτρωτική η προσέγγιση του Όσιου Εφραίμ στα ανθρώπινα πάθη με εκείνο της φιλαρχίας να είναι κυρίαρχο στις μέρες μας. Αλλά τι σημαίνει φιλαρχία; Είναι η αγάπη για την εξουσία και την κυριαρχία. Στο σημείο αυτό ας αναλογιστούμε τι συμβαίνει στην καθημερινή μας ζωή. Πόσοι από εμάς άραγε δεν ερχόμαστε σε αντιπαράθεση με τους γύρω μας στο εργασιακό, κοινωνικό περιβάλλον ακόμα και μέσα στην ίδια την οικογένειά μας ορμώμενοι από το πάθος της ικανοποίησης του προσωπικού μας εγωισμού; Η επιθυμία της εξουσίας, της επικυριαρχίας γίνεται ο κινητήριος μοχλός και διαμορφώνει τη συμπεριφορά και τη μετέπειτα πορεία μας. Χαρακτηριστικά ο Μέγας Αντώνιος λέγει: « Η ζωή του σώματος και η απόλαυση του βίου μέσα σε πολύν πλούτο και σε εξουσία καταντούν θάνατος της ψυχής». Ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Μάξιμος ο Ομολογητής και ο Ιωάννης ο Σιναίτης τονίζουν ότι η ματαιοδοξία του ανθρώπου υποκινεί τα πάθη της φιλαρχίας και της κυριαρχίας. Καθίσταται ολοφάνερο λοιπόν ότι η ζωή μακριά από τον Θεό, αποπροσανατολισμένη από αξίες και ιδανικά δίχως άλλο γίνεται βαθιά εγωκεντρική και εγωιστική. Οι σχέσεις με τους συνανθρώπους μας υπαγορεύονται από την διαρκή αναζήτηση υποταγής τους στο ‘’εγώ’’ μας, με κάθε μέσο και κόστος ακόμα και αν περιλαμβάνει εκμετάλλευση, εξαπάτηση και μετατροπή του πλησίον μας σε χρηστικό εργαλείο για την προσωπική αναρρίχηση.
Τεράστια η σημασία της ευχής του Όσιου Εφραίμ, αν ο Θεός δεν είναι ο Κύριος και Δεσπότης της ζωής μας τότε κυριαρχεί το εγώ μας και γίνεται το κέντρο του κόσμου, όπου όλα κρίνονται με βάση τις δικές μας απόψεις, ανάγκες και επιθυμίες. Τούτη την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ας είμαστε σε πνευματική εγρήγορση, ας μετανοήσουμε και ας διεξάγουμε τον αγώνα μας με σκοπό να απελευθερωθούμε από τις αδυναμίες, τα πάθη, τις ασθένειές μας και να στραφούμε στο δρόμο του Θεού.
Ε. ΚΟΥΡΤΗΣ
Ιατρος
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα … αργολογίας μη μοι δως»
Με αυτά τα λόγια προσεύχεται θερμά και με πόνο ο όσιος Εφραίμ προς την αγάπη του Θεού, ώστε να μας προστατεύει από την αργολογία. Να προστατεύει και να διαφυλάσσει αμόλυντο το λόγο μας, το σπουδαίο και μοναδικό αυτό δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας ο λόγος είναι η «σφραγίδα» της θείας εικόνας στον άνθρωπο, διότι ο ίδιος ο Θεός αποκαλύφθηκε σ’ αυτόν σαν Λόγος. Γι αυτό λοιπόν πρέπει να χρησιμοποιούμε το λόγο για να εκφράζεται η Αλήθεια του Θεού και για σκοπούς πνευματικούς.
Η καλή χρήση όμως του λόγου είναι δύσκολη διότι «την δε γλώσσαν ουδείς δύναται άνθρωπων δαμάσαι ακατάσχετον κακόν, μέστη ιού θανατηφόρου». (Ιακ. 3,8). Παραδίδεται εύκολα ο άνθρωπος σε λόγους κενούς, μάταιους και μωρούς. Φλυαρεί υπέρμετρα και εκφράζεται με λόγια άσχημα τα οποία προϋποθέτουν, άνθρωπο παραδομένο στην αμαρτία. Το υπενθυμίζει καθαρά ο Ευαγγελιστής Ματθαίος «τα δε εκπορευόμενα εκ του στόματος εκ της καρδίας εξέρχεται, κακείνα κοινοί τον άνθρωπον…» (Ματθ. 15,18-20).
Ο Αγ. Ιωάννης, συγγραφέας της Κλίμακος, υποστηρίζει ότι η αργολογία τρέφει την κενοδοξία. Καλλιεργεί τη λήθη του Θεού, ψυχραίνει την πνευματική θέρμη και γεννά την πνευματική οκνηρία και ακηδία. Η αργολογία χαλαρώνει την προσοχή και αδυνατίζει την προσευχή.
Ο Μέγας Βασίλειος παροτρύνει το πλήρωμα της Εκκλησίας να μην αργολογεί και να μη ματαιολογεί λέγοντας κάτι που ούτε τους ακροατές ωφελεί, ούτε σε αναγκαία και επιτρεπτή υπηρεσία του Θεού συντελεί. Ώστε και οι εργαζόμενοι με ησυχία να εργάζονται και το λόγο να απευθύνουν σε εκείνους στους οποίους έχει ανατεθεί να μεταχειρίζονται το λόγο με διάκριση.
Πρέπει λοιπόν να σιωπούμε. Η σιωπή είναι η αρχή της κάθαρσης της ψυχής από τα πάθη. Γι αυτό, ήδη από πολλούς αιώνες πριν ενανθρωπισθεί ο Λόγος του Θεού, ο προφητάνακτας Δαυίδ παρακαλούσε το Θεό: «θου, Κύριε, φυλακη το στόματί μου και θύραν περιοχής περί
τα χείλη μου. Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας, του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις» (Ψαλ. 140). Και αλλού: «φυλάξω τας οδούς μου του μη αμαρτάνειν με εν γλώσση μου, εθέμην τω στόματί μου φυλακήν εν τω συστήναι τον αμαρτωλόν εναντίον μου. Εκωφώθην και εταπεινώθην και εσίγησα εξ αγαθών και το άλγημά μα ανεκαινίθη» (Ψαλ. 38).
Ο λόγος θέλει πολλή προσοχή. Πρέπει να σκεπτόμαστε σε ποιόν χρόνο και πού μιλάμε, για ποιόν σκοπό, σε ποιούς απευθυνόμαστε, ποιά είναι τα κίνητρά μας και ποιά τα αποτελέσματά του λόγου μας. Πρέπει, λοιπόν, να προσέχουμε ώστε να μη χρειαστεί να δώσουμε τελικά λόγο στον Κύριο, όπως ο Ίδιος μας διαβεβαιώνει: «λέγω δε υμίν ότι παν ρήμα αργόν ο εάν λαλήσωσιν οι άνθρωποι,
αποδώσουσιν περί αυτού λόγον εν ημέρα κρίσεως».
Ν. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΗΣ
ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ ΕΚΚΛ. ΙΕΚ
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα … σωφροσύνης χαρισαίμοι τω σω δούλω»
«Τῆς σοφίας ὁδηγέ, φρονήσεως χορηγέ, τῶν ἀφρόνων παιδευτά, καὶ πτωχῶν ὑπερασπιστά, στήριξον, συνέτισον τὴν καρδίαν μου Δέσποτα. Σὺ δίδου μοι λόγον, ὁ τοῦ Πατρός Λόγος, ἰδοὺ γὰρ τὰ χείλη μου, οὐ μὴ κωλύσω ἐν τῷ κράζειν σοι· Ἐλεῆμον, ἐλέησόν με τὸν παραπεσόντα.»
Με αυτό το κοντάκιο, η υμνολογία της εκκλησίας μας, την Κυριακή της Τυρινής, εισάγοντάς μας στην κατανυκτικότατη περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μας προτρέπει στην αναζήτηση της σωφροσύνης. Η μνήμη όμως της εξόδου των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο, που ακούμε να μνημονεύει την ίδια ημέρα ο ιερέας, μας προβληματίζει καθώς η έλλειψη σωφροσύνης πρωτίστως οδήγησε τον Αδάμ και την Εύα εκτός της πύλης του Παραδείσου.
Η σωφροσύνη, όπως μαρτυρούν οι Άγιοι Πατέρες, είναι η αποστροφή του ανθρώπου προς το σαρκικό φρόνημα και τα ποικίλα πάθη που απορρέουν απ’ αυτό. Συμβάλλει στον εξαγιασμό της ανθρώπινης φύσης οδηγώντας στην ομοίωσή του όχι μόνο με τους αγγέλους, αλλά κατά χάριν και με ίδιο τον Θεό.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης στον πρώτο λόγο περί αποταγής στο ιερό βιβλίο της Κλίμακας συμβουλεύει τους χριστιανούς να ξεκινούν σωστά τη πορεία τους προς τη Θέωση έχοντας ακακία, νηστεία και σωφροσύνη (αγνεία). Παρομοιάζει δε αυτούς (δηλ. εμάς) με νήπια αναφέροντας: «Όλοι οι εν Χριστώ νήπιοι απ’ αυτά ας αρχίζουν, παίρνοντας παράδειγμα από τα νήπια. Διότι αυτά δεν έχουν καμία κακία και πονηρία, ούτε επιθυμία και κοιλία αχόρταγη, ούτε σάρκα που φλογίζεται και αποθηριώνεται».
Η διδασκαλία της εκκλησίας μας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην άσκηση της αγνείας και της σωφροσύνης, που όπως όλες οι αρετές καλλιεργείται από μικρή ηλικία. Προσπαθώντας να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο άσκησης της, ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης παρατηρεί πως, αν αυτό που κάνει γλυκούς τους καρπούς είναι η καλή γη και η δροσιά της βροχής, τότε και αυτό που θα μας δώσει την αρετή της αγνείας είναι η ησυχία μαζί με την υπακοή. Στην ίδια ενότητα (πέμπτο λόγος περί αγνείας) μας προειδοποιεί ότι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να νικήσουμε τον δαίμονα της πορνείας με τη γαστριμαργία και τον χορτασμό, γιατί θα οιάζουμε με εκείνον που σβήνει την πυρκαγιά με το λάδι.
Αυτή λοιπόν, η αγνεία, είναι που εξυμνείται και στους χαιρετισμούς της Θεοτόκου που ακούσαμε και ψάλαμε τη πρώτη Παρασκευή: «Βλέπουσα η Αγία, εαυτήν εν αγνεία, φησί τω Γαβριήλ θαρσαλέως• το παράδοξόν σου της φωνής, δυσπαράδεκτον μου τη ψυχή φαίνεται• ασπόρου γαρ συλλήψεως, την κύησιν πώς λέγεις κράζων• Αλληλούϊα». Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό το μεγαλείο της Παναγίας, που ξαφνιάστηκε όταν αντίκρισε τον Άγγελο, προφανώς επειδή βιώνοντας την απόλυτη ταπείνωση δεν θεωρούσε τον εαυτό της άξιο όχι μόνο για την παρουσία του Αγγέλου αλλά και για το νέο που της ανήγγειλε.
Η αγνότητα που διέκρινε την Παναγία έρχεται σε αντίθεση με μία ιστορία από το Λαυσαϊκό του Επισκόπου Ηρακλείδου. Η διήγηση αναφέρεται σε μία παρθένο που ενώ έκανε πολύ ασκητική ζωή, υπέπεσε στην πορνεία από υπερηφάνεια! Από ανθρωπαρέσκεια! Το κίνητρό της ήταν η αναγνώριση και ο έπαινος των άλλων και επειδή όμως νόμιζε ότι είχε φτάσει στην τελειότητα, κατέκρινε και κατηγορούσε τους άλλους ως υπερήφανους. Έτσι έφυγε ο φύλακας της σωφροσύνης και έπεσε σε πολύ μεγάλες αμαρτίες. Είναι σημαντικό λοιπόν, ο καθένας από εμάς, να εργάζεται το καλό στο μέτρο των δυνάμεών του για τη δόξα του Θεού «εν τω κρυπτώ».
Ένας πατέρας της εκκλησίας λέει: Ήρθε η παρθένος Μαρία να διορθώσει αυτό το έργο το καταστροφικό που άρχισε η παρθένος Εύα. Η γυναίκα εκείνη που πρώτη εξέπεσε, ήταν παρθένος! Γιατί όμως εξέπεσε; Πολλοί πατέρες στέκονται στην παρθενία του νοός! Αυτό δεν σημαίνει ότι αρνούνται την παρθενία του σώματος ως μια έκτακτη άσκηση και αγωγή. Ο Χριστός ο ίδιος είπε: «Ο δυνάμενος χωρεί, χωρείτο». Όμως δεν είναι επαρκής. Ο νούς του ανθρώπου διαστρέφεται όταν αποκόπτεται από τη συνεχή μνήμη του Θεού και διασκορπίζεται σε φθαρτές και εφάμαρτες σκέψεις και έγνοιες. Αυτό αποτελεί έλλειψη παρθενίας του νοός μια σημαντική παράμετρος που συχνά αγνοούμε. Οι πατέρες στέκονται πανέμορφα στο ζήτημα αυτό με πολύ ωραίες αναλύσεις. Ενώ στην προηγούμενη ιστορία η σαρκικά παρθένος έχοντας έλλειψη πραγματικά αγνής καρδιάς εξέπεσε της παρθενίας της, έρχεται η Παναγία παρθένος να αλλάξει την ιστορία του κόσμου. Η Παναγία μας ασκήθηκε από τη νηπιακή της ηλικία, στα Άγια των Αγίων και απέκτησε αυτή τη καθαρότητα του νοός και τη στροφή του νοός προς το Θεό. Ποίον άνθρωπο η εκκλησία τον μακαρίζει από νεανική ηλικία; Όταν η Παναγία γέννησε το Χριστό ήταν 16 με 17 και μακαρίζεται από την Ελισάβετ και από τότε την μακαρίζουν όλες οι γενεές. Σε ποιόν άνθρωπο έστειλε άγγελο ο Θεός να πει: Ευλογημένη συ εν γυναιξί…; Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι η έννοια της παρθενίας ειδικά του νοός, καλλιεργείται από πολύ μικρή ηλικία και αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για την τήρηση και της σωματικής παρθενίας.
Στην Παλαιά Διαθήκη προβάλλονται επίσης σημαντικά παραδείγματα σωφροσύνης. Άριστος διδάσκαλος της σωφροσύνης υπήρξε ο Ιωσήφ ενώ γνωστή είναι η διήγηση σχετικά με τη Σωσσάνα. Ο βίος του Παγκάλου Ιωσήφ, μαρτυρά πώς μέσω της σωφροσύνης δικαιώθηκε και πώς μέσω αυτής της αρετής βασιλεύει στους ουρανούς πλάι στον Ιησού Χριστό.
Τέλος, αξιοσημείωτο αποτέλεσμα της σωφροσύνης είναι η αποκατάσταση της σταθερότητας και της ειρήνης στην ψυχή. Συμβάλλει στη κατάργηση των εντάσεων και των διαιρέσεων που εκδηλώνονται μεταξύ της ψυχής και του σώματος και στην αποκατάστασης της αρμονίας μεταξύ τους (Ιωάννης Κασσιανός). Η σωφροσύνη αποτελεί πύλη της αγάπης (Μαξιμος Ομολογητής) και προϋπόθεση της πνευματικής γνώσης. Η αρετή αυτή εμφανίζεται ως μία από τις σπουδαιότερες πηγές αγιασμού του ανθρώπου.
ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΛΟΓΟΣ
«Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα …ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗΣ χαρισαι μοι τω σω δουλω»
Μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία όπως φαίνεται από την ευχή του αγίου Εφραίμ του Σύρου, η μια αρετή δίνει το χέρι της στην άλλη και ο ένας κρίκος μέσα στον άλλο φτιάχνουν μια αλυσίδα που μας δένει με τον ουρανό.
Το υπόβαθρο κάθε αρετής κατά τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο είναι η ταπείνωση και λέει χαρακτηριστικά: «και αν έχεις νηστεία, και αν έχεις προσευχή, και αν έχεις ελεημοσύνη, και αν έχεις σωφροσύνη και ότι άλλο αγαθό συνάξεις, δίχως την ταπεινοφροσύνη σκορπίζονται και χάνονται όλα».
Η ταπείνωση είναι τόσο σημαντική αν σκεφτούμε ότι, από μόνη την υπερηφάνεια ένας άγγελος έπεσε από τον ουρανό. Και από άγγελος έγινε διάβολος. Ο υπερήφανος και υψηλόφρων γίνεται όμοιος με τους δαίμονες. Ο ταπεινός και πράος γίνεται όμοιος με τους αγγέλους. Δεν υπάρχει τίποτα πιο βδελυκτό στον Θεό, αλλά και στους ανθρώπους, από την υπερηφάνεια και την οίηση.
Και δεν υπάρχει τίποτε πιο προσφιλές και ευχάριστο από την πραότητα και την ταπεινοφροσύνη.
Στους μακαρισμούς ο Κύριος καθορίζει τα απαραίτητα προσόντα των μελών της βασιλείας του. Πρώτος, λοιπόν, όρος είναι «μακάριοι οι πτωχοί το πνεύματι, ότι αυτων έστιν η βασιλεία των ουρανών». Η βασιλεία των ουρανών ανήκει στους πτωχούς το πνεύματι δηλαδή στους ταπεινούς! κι αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει αφού ο ίδιος ο Κύριος δήλωσε «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμί καί ταπεινός τῇ καρδίᾳ» (Ματθ. 11: 29). Και «πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται και ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Λουκ.14:11)
Η βάση της όλης χριστιανικής αρετής και το θεμέλιο της χριστιανικής ζωής είναι η ταπεινοφροσύνη.
Αλλά τι είναι ταπείνωση; Η ταπείνωση είναι η γνώση του εαυτού μας και της μηδαμινότητας μας. Διότι αν κοιτάξουμε στα βάθη του εαυτού μας θα δούμε ότι λίγα καλά έχουμε και ότι τίποτε δεν μπορούμε να κατορθώσουμε χωρίς τη χάρη του Θεού. Όποιος γνωρίζει πραγματικά τον εαυτό του κάνει την αρχή για την απόκτηση της ταπεινώσεως, γιατί βλέπει το μέγεθος της αδυναμίας του. Μέσα στην ανθρώπινη διανοητικότητά μας έχουμε την τάση να μη μπορούμε να συμβιβάσουμε τη «δόξα» με την «ταπείνωση» - αφού μάλιστα η ταπείνωση θεωρείται ψεγάδι ή ελάττωμα. Ακριβώς όμως η άγνοιά μας και η αδεξιότητά μας είναι εκείνα που μας κάνουν ή θα έπρεπε να μας κάνουν να νιώθουμε ταπεινοί.
Ο ίδιος ο Θεός είναι ταπεινός γιατί είναι τέλειος. Η ταπείνωσή Του είναι η δόξα Του και η πηγή κάθε αληθινής ομορφιάς, τελειότητας και καλοσύνης. Αυτό συνέβηκε με την Παναγία, τη Μητέρα του Χριστού, που η ταπείνωση την έκανε χαρά όλης της οικουμένης και τρανή αποκάλυψη της ωραιότητας πάνω στη γη· αυτό έγινε και με όλους τους αγίους· το ίδιο συμβαίνει και με κάθε ανθρώπινη ύπαρξη στις σπάνιες στιγμές της επαφής της με το Θεό.
Πως κανείς γίνεται ταπεινός; Η απάντηση για ένα χριστιανό είναι απλή: με την ενατένιση του
Χριστού, που είναι η σαρκωμένη Θεία ταπείνωση. Ο ανώτερος από όλους τους ανθρώπους και όλη την κτίση, ο δημιουργός του παντός Κύριος μας έδωσε το παράδειγμα της ταπεινώσεως. Πήρε δούλου μορφή, χώρεσε σε ανθρώπινο σώμα ο Αχώρητος για να σώσει το δημιούργημά του, και έφτασε μέσα από τα θεία πάθη Του μέχρι θανάτου «θανάτου δε σταυρού». «Νῦν» είπε ο Χριστός τη νύχτα της άκρας ταπείνωσής Του, «ἐδοξάσθη ὁ υἰός τοῦ ἀνθρώπου, καί ὁ Θεός ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ».
Τελικά γινόμαστε ταπεινοί με το να μετράμε το καθετί με μέτρο το Χριστό και να αναφερόμαστε για όλα σ’ Αυτόν. Χωρίς τον Χριστό η αληθινή ταπείνωση είναι αδύνατη, ενώ στην περίπτωση του Φαρισαίου, ακόμα και η θρησκεία, γίνεται υπερηφάνεια για τα επιτεύγματά του· έχουμε δηλαδή ένα είδος φαρισαϊκής αυτό-δοξολογίας.
Αν κάποιος θέλει να αποκτήσει την ταπεινοφροσύνη και να νικήσει την υπερηφάνεια πρέπει:
Να ζήσει στην αφάνεια, αποκρύπτοντας από τους ανθρώπους τα καλά έργα και τους πνευματικούς κόπους του, να θυμάται τα πολλά του αμαρτήματα και να συντρίβεται για αυτά, να μελετά και να θαυμάζει τα υπερφυσικά κατορθώματα των αγίων του Θεού, να αποφεύγει τους επαίνους, να αγαπήσει τη σιωπή, να κρατά πάντα στο νου του τη μνήμη του φοβερού δικαστηρίου του Θεού εκεί όπου όλοι οι υπερήφανοι θα ταπεινωθούν οριστικά.
«Η ταπείνωση έβαλε τον τελώνη πάνω από τον Φαρισαίο. Η υπερηφάνεια νίκησε και τις ασώματες δυνάμεις και τις έκανε διαβολικές. Η ταπεινοφροσύνη και η αναγνώριση των αμαρτημάτων έβαλε στον παράδεισο το ληστή πιο μπροστά από τους Αποστόλους. Αν λοιπόν, αυτοί που ομολογούν τα αμαρτήματα τους αποκτούν τόση παρρησία, οι άλλοι που βλέπουν σον αυτό τους τόσα αγαθά και παρ΄ όλα αυτά διατηρούν ταπεινή την ψυχή τους, πόσα στεφάνια θα πετύχουν;» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος).
ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
Πολ. Μηχανικος
“
Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα... ὑπομονῆς χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.”
Μ'αυτή την υπέροχη προσευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου εισερχόμαστε στο “στάδιο των αρεστών”, την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Και μια από τις πιο βασικές αρετές μας υπενθυμίζει ο Άγιος είναι η “αγία” υπομονή. Γιατί άραγε θεωρείται τόσο σημαντική για τη ζωή μας η υπομονή και σε ποιους και σε τι πρέπει να δείχνουμε υπομονή;
Σε ποικίλες καταστάσεις πρέπει ο άνθρωπος να υπομένει. Καταρχήν θα λέγαμε ότι το πιο βασικό πρόβλημα της σημερινής κοινωνίας είναι η ανεργία που μαστίζει κυρίως τη νέα γενιά. Οι νέοι μας ύστερα από πολλές προσωπικές θυσίες κατάφεραν να περάσουν σε μια πανεπιστημιακή σχολή και όμως έρχονται μετά αντιμέτωποι με την σκληρή πραγματικότητα της αγοράς εργασίας όπου η αποκατάσταση είναι δύσκολη. Υπερπληθώρα πτυχιούχων και όμως η αντίστοιχη ζήτηση εργασίας μηδαμινή. Τι θα πρέπει λοιπόν να κάνει ο χριστιανός νέος σ' αυτό το κοινωνικό αποκλεισμό στον οποίο τον βάζει η έλλειψη εργασίας; Θα πρέπει να υπομένει, να προσεύχεται, να εναποθέσει το πρόβλημα του στα χέρια του πανοικτίρμονος Θεού. Μόνο έτσι θα βρει ψυχική γαλήνη και ηρεμία. Εξάλλου, ο ίδιος ο Θεός μας έχει προστάξει: ”Αἰτεῖτε καὶ δοθήσεται, κρούετε καὶ ἀνοιγήσεται” και “πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα”.
Ανοιχτή εμπιστοσύνη λοιπόν στη Θεία πρόνοια και όχι καταφυγή σε καταστάσεις όπως αλκοόλ, ναρκωτικά κτλ, όπου δυστυχώς πολλοί νέοι στρέφονται λόγω απογοήτευσης από τη δυσκολία επαγγελματικής αποκατάστασης.
Ακόμα ένα άλλο πρόβλημα σήμερα είναι ο πόνος όπου καθημερινά βιώνει ο άνθρωπος. Ποικίλες αρρώστιες τον βασανίζουν όπου του αφαιρούν όλη τη την ζωτικότητα και ενεργητικότητά του. Ο πόνος της αρρώστιας γίνεται όμως το εισιτήριο για τη βασιλεία των ουρανών εάν ο ανθρωπος την υπομένει καρτερικά και αγόγγυστα. Εξάλλου και ο ίδιος ο Χριστός μας σήκωσε το Σταυρό Του για να ακολουθήσει μετά η ένδοξος και λαμπροφόρος Ανάστασή Του. Έτσι και ο άνθρωπος που θα σηκώσει το σταυρό του με πίστη στο έλεος του Θεού θα αξιωθεί “ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ καὶ ἐν τῇ κοινῇ ἀναστάσει” να βρεθεί δίπλα στο θρόνο του Θεού. Και μην ξεχνάμε ότι ο κύριος σκοπός της σωματικής αρρώστιας είναι η θεραπεία της ψυχής, η θεραπεία των παθών και των ψυχικών νοσημάτων μας. Ποιος αλήθεια μετά από μια περιπέτεια της υγείας του δεν έχει βγει ταπεινωμένος, δεν έχει θεραπεύσει πολλά από τα πάθη της ψυχής του (Εγωισμό, θυμό κτλ); Εξάλλου είναι γνωστό ότι στις θεραπείες που έκανε ο Κύριος στην εποχή του έλεγε:” Τέκνον ἀφέονταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου”, δηλαδή προυπόθεση της σωματικής υγείας είναι η ψυχική υγεία, η κατά Θεόν προκοπή και η πνευματική άνοδος.Επιπλέον σε ποικίλες άλλες καταστάσεις πρέπει ο άνθρωπος να δείχνει υπομονή. Υπομονή στο δύστροπο προϊστάμενο, όπου με την αυταρχικότητά του μας ταπεινώνει καθημερινά. Υπομονή στον φίλο, στον αδελφό, στον γείτονα όπου μας ειρωνεύεται, μας προσβάλλει, μας αδικεί. Υπομονή ακόμα των παιδιών στους αδιάφορους και σκληρούς γονείς και υπομονή των γονιών στα ανυπάκουα και ατίθασα παιδιά. Υπομονή τέλος στον ιδιότροπο γέροντα και στην ηλικιωμένη γιαγιά όπου λόγω ηλικίας και λόγω σωματικής και ψυχικής κούρασης τόσων ετών δεν είναι εύκολο να συνεργαστούν με τους γεμάτους ζωντάνια και ενεργητικότητα νέους μας. Ρώτησαν κάποτε το γέροντα Παΐσιο: Γέροντα, πως μπορείς να αντιμετωπίσεις τον άλλο όταν είσαι εκνευρισμένος; Με την υπομονή, λέει ο γέροντας. Κι αν δεν έχεις; Να πας να αγοράσεις! Πουλάνε στα σούπερ μάρκετ! Κοίταξε, όταν ο άλλος είναι εκνευρισμένος, ότι και να του πεις δεν γίνεται τίποτα. Καλύτερα είναι να σωπάσεις. Βλέπεις, και οι ψαράδες δεν πάνε να ψαρέψουν αν δεν έχει μπουνάτσα. Κάνουν υπομονή ώσπου να καλοσυνέψει ο καιρός. Που οφείλεται γέροντα η ανυπομονησία των ανθρώπων; Στην πολλή... εσωτερική τους ειρήνη! Ο Θεός την σωτηρία των ανθρώπων την κρέμασε στην υπομονή ”ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται” λέει το Ευαγγέλιο... Γι' αυτό δίνει δυσκολίες, διάφορες δοκιμασίες για να ασκηθούν στην υπομονή οι άνθρωποι. Η υπομονή ξεκινά από την αγάπη. Για να υπομείνεις τον άλλο, πρέπει να τον πονέσεις. Και βλέπω, λέει ο γέροντας, πως με την υπομονή σώζεται η οικογένεια.
Ύστερα απο τα πολύ σοφά λόγια του γέροντα Παϊσίου θα λέγαμε το εξής: Ο λόγος του κυρίου είναι σαφής: “ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἔξετε• ἀλλὰ θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον”. Σ'αυτόν τον κόσμο θα περάσουμε “διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος” αλλά θα μας εξαγάγει ο Κύριος εις αναψυχήν εάν δείξουμε καρτερία στις θλίψεις και τις δοκιμασίες αυτής της ζωής.
Παντοτινά πρότυπά μας ο Πολύαθλος Ιώβ, ο οποιος έλεγε “Ὁ Κύριος ἔδωκεν, ὁ Κύριος ἀφείλετο, εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον.” και ο χρυσορρήμων ιεράρχης Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ο οποίος τελείωσε την επίγεια ζωή του με τη φράση “Δόξα τω Θεω πάντων ἕνεκεν”.
ΜΑΡΘΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
“Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα...Αγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ
Κάθε 1η του χρόνου και για 365 μέρες ο άνθρωπος εύχεται μακροζωΐα και καλή υγεία. Ποτέ όμως δεν εύχεται έναν χρόνο γεμάτο αγάπη για τον διπλανό του, ίσως γιατί ποτέ δεν έδωσε στην κορωνίδα των αρετών τη θέση που της αξίζει. Ίσως όμως να μην κατάλαβε, τί τέλος πάντων είναι αυτή η αγάπη; Μήπως είναι η αγάπη του γονέα προς το παιδί ή η αγάπη των συζύγων μεταξύ τους; Μα όσο τέλεια ακούγεται αυτή η αγάπη μπορεί να κρύβει συμφέρον. Ο γονέας μπορεί βρίσκεται σε γήρας ή το παιδί να αναζητά προστασία. Ανάλογο συμφέρον μπορεί να κρύβουν οι σύζυγοι. Άρα αυτή δεν είναι η πραγματική αγάπη. Τότε πρέπει να ψάξουμε να βρούμε μήπως υπάρχει μεγαλύτερη αγάπη. Ποιός θα έδινε και τη ζωή του για μένα; Υπάρχει κάποιος που να νοιάζεται για μένα, για σένα και για όλους ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος και προσωπικότητας; Ναι υπάρχει! Και έχει όνομα λέγεται Ιησούς Χριστός υιός Θεού, Θεός αληθινός. Και η απόδειξη, ο Θεός αγάπη εστί, λέει στο κ. Ιωάννη Α’ Επιστολή στ. 16. Ο Κύριός μας από τότε που ενσαρκώθηκε μας δίδαξε την αγάπη. Από αγάπη έλαβε ο αχώρητος Θεός σώμα μικρού και ανίσχυρου βρέφους για να σώσει τον άνθρωπο. Για την αγάπη μας μίλησε σε πολλές παραβολές, τον άσωτο υιό, ένας πατέρας που τον περίμενε με αγάπη να τον συγχωρέσει και να τον αγκαλιάσει. Ένας Σαμαρείτης υπερέβαλε εαυτόν και με αγάπη περιέθαλψε τον χτυπημένο συνάνθρωπό του. Σε άλλη παραβολή κάλεσε χολούς και ξηρούς στην τράπεζα να ευφρανθούν. Αλλά και στην επίγεια ζωή του με αγάπη έθρεψε χιλιάδες ανθρώπους που τον ακολούθησαν, ανέστησε την κόρη του Ιαείρου, τον γιο της χήρας την αιμορροούσα, θεράπευσε δαιμονιζόμενους, τυφλούς, και ανάπηρους, μέχρι αμαρτωλούς και Τελώνες, την γυναίκα που μοίχευσε και της έσωσε τη ζωή από το μένος των τυπολατρών Εβραίων και της χάρισε μια ευκαιρία να σώσει την ψυχή της. Και στο τέλος για την αγάπη προς εμάς θανατώνεται εκουσίως επάνω στον Σταυρό φωνάζοντας, «Πάτερ άφες αυτοίς, ού γαρ είδασι τι ποιούσι». Δε ζητά εκδίκηση γιατί αγάπησε όσο κανένας τον άνθρωπο.
Είναι για εμάς όπως θα πει ο ιερός Χρυσόστομος στο περί Αγάπης Χριστού: «Εγώ Πατέρας, εγώ αδελφός, εγώ ρίζα, εγώ θεμέλιο». Αυτή την αγάπη την υιοθετούμε, την κάνουμε κτήμα μας ; Θα δούμε τον διπλανό μας σαν να τον γνωρίζαμε πριν χρόνια ; Πονάμε στον πόνο του; Xαιρόμαστε στην χαρά του ; Oπως μας λέει ο Απ. Παύλος, όταν μιμηθούμε αυτήν την αγάπη του Θεού, τότε μπορούμε να έρθουμε σε κοινωνία μαζί του και να καταλύσουμε το Σώμα και το Αίμα του και να γίνουμε
κοινωνοί της Θείας Χάρητος. Η ένωση λοιπόν με το Θεό προσφέρει την τέλεια αγάπη. Η τέλεια αγάπη προσφέρει υγιή κοινωνία και η υγιή κοινωνία δίνει ελπίδα για το μέλλον.
ΑΛΕΚΑ ΒΡΑΣΙΔΑ
ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ
«Κύριε Βασιλεύ, δωρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα»
Αλλο ένα πρωί ανοίγουμε τα μάτια. Πάνω από τους τοίχους και το νέφος μάλλον έχει βγει ο ήλιος, κι ας μην τον δούμε ούτε σήμερα. Οι περισσότεροι προτιμούμε να μη βλέπουμε τον κόσμο, ζούμε τη νύχτα γιατί κρύβει τα τόσα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε αλλά και τα τόσα βάσανα που αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Για εμάς είναι προτιμότερο να τα ξεχάσουμε, να τα απωθήσουμε κάπου που δεν θα μας απασχολούν, εξαντλώντας την περιέργεια μας σε άλλα, περισσότερο βατά και καθημερινά ζητήματα που αφορουν τους άλλους! Άλλωστε είμαστε ένα κομμάτι της κοινωνίας, και μέσα σε μία κοινωνία είναι πάντα εύκολο να βρεις ποιός φταίει για τα τόσα προβλήματα. Είναι πάντα ο Άλλος, αυτός που τον κατηγορούν όλοι για τους φτωχούς που πεθαίνουν δίπλα τους, για τους αρρώστους στο διπλανό νοσοκομείο, για τους πονεμένους στη διπλανή πόρτα... Για όλους φταίει ο Άλλος.
Εμείς κάνουμε «το καθήκον μας» καθημερινά, κλείνοντας τις πόρτες και τα παράθυρα της καρδιάς μας, αφήνοντας τα προβλήματα απέξω... Κάποιος Άλλος θα βρεθεί να τα λύσει. Κάποια στιγμή ίσως θελήσουμε να αλλάξουμε κάτι, όμως σκεφτόμαστε ότι δεν έχουμε τις δυνατότητες... ούτε γιατροί είμαστε, ούτε ψυχολόγοι, ούτε πλούσιοι. Είναι όμως αυτός λόγος να επαναπαυόμαστε; Ή μήπως αν πάμε 2400 χρόνια πίσω θα ακούσουμε τον Αριστοτέλη να μας διδάσκει ότι “Αδύνατον τόν μηδέν πράττοντα πράττειν εύ”; Ίσως αυτός ο εφησυχασμός μας καθιστά νεκρούς πνευματικά μιας και “Τίποτα δεν μοιάζει πιο πολύ στο θάνατο όσο η οκνηρία” (Αββάς Ησύχιος).
Μήπως αυτό που όλοι μπορούμε, ανεξάρτητα από τις γνώσεις και τις οικονομικές μας δυνατότητες, να προσφέρουμε είναι το καλό παράδειγμα; Η αλλαγή του εαυτού μας προς όφελος των άλλων; Πόσοι άνθρωποι ψάχνουν κάποιον να στηριχτούν καθημερινά και δεν χρειάζονται παρά μόνο αγάπη, λίγη στοργή μέσα στον πόνο που τους προσφέρεται απλόχερα. “Νίκα δια του καλού το κακόν” είχε πει ο Απόστολος Παύλος, αυτό είναι το μέσο για να βελτιώσουμε τον κόσμο. Να κάνουμε το καλό ανεξάρτητα με το τι βλέπουμε γύρω μας και ποια παραδείγματα παίρνουμε από το κοινωνικό μας περιβάλλον.
Πώς όμως θα γίνουμε εμείς παράδειγμα; Πώς εμείς με τις γνώσεις, τα πτυχία και τις εμπειρίες μας θα ανέβουμε στο επίπεδο απλών ψαράδων για να μοιράσουμε κι εμείς αγάπη σε όλους; Άραγε οι προηγούμενες γραμμές μας καλούν να κλείσουμε τη λογική μας και να ανοίξουμε την καρδιά μας; Είναι αρκετές να μας ενθαρρύνουν να προσευχηθούμε και να αναζητήσουμε την πραγματική πίστη στο Θεό; Δεν θα είναι εύκολη αναζήτηση ούτε θα τελειώσει σε μία μέρα, όμως “Η πίστη είναι δύναμη, όχι άνεση” (Έλεν Κέλερ). Και αυτή τη δύναμη πρέπει να αναζητήσουμε, μία δύναμη που μπορούμε να βρούμε όλοι.
Θα βρούμε όμως μέσα στην αναζήτησή μας ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να πλησιάσουμε και το Θεό και τους ανθρώπους είναι ο ίδιος μας ο κακός εαυτός, τα λάθη που κάνουμε οι ίδιοι και τα αναγνωρίζουμε μόνο στους άλλους. Γιατί ποιος από εμάς πράγματι έχει εξαφανίσει τα ελαττώματά του; Την έλλειψη πίστης, τον εγωισμό, την οκνηρία... στα οποία βασίζονται τα προβλήματα της κοινωνίας μας; Και τελικά εκεί κρύβεται η ουσία και από εκεί πρέπει να αρχίσουμε την μάχη για τη βελτίωσή του κόσμου, από την αναγνώριση των δικών μας σφαλμάτων. Αυτό είναι ,λοιπόν, το
σημαντικότερο βήμα : η αναγνώριση των λαθών μας, και ο αγώνας για ολοκληρωτική απομάκρυνσή μας από αυτά: ενώ είναι ταυτόχρονα δείγμα σωφροσύνης (Κατά τον Αριστοτέλη “Τό γνώναι εαυτόν αρχή σοφίας ανθρώπινης”), ταπεινοφροσύνης, υπομονής και κυρίως αγάπης, αγάπης για το Θεό (“Ιδού γαρ αλήθειαν ηγάπησας” - Ψαλμός Ν') αλλά και τους ανθρώπους, αφού με τη δική μας προσπάθεια να πλησιάσουμε το θέλημα του Θεού μας δίνεται η δυνατότητα να “Διδάξω ανόμους τας οδούς Σου, και ασεβείς επί Σε επιστρέψουσι” (Ψαλμός Ν'). “Ο καθένας μας είναι άγγελος αλλά μ' ένα μόνο φτερό. Και δεν μπορούμε να πετάξουμε παρά μ' ένα μονάχα τρόπο. Όταν αγκαλιάσουμε ο ένας τον άλλο.” (Αλέξανδρος Τσιριντάνης). Αυτή τη μέρα λοιπόν ας κάνουμε μία διαφορετική κίνηση, ας δούμε τον εαυτό μας με ένα μόνο φτερό, καθόλου καλύτερο από τους άλλους αλλά με τη δυνατότητα να τους αγκαλιάσει. Ας δούμε όχι μόνο τις δυνατότητες αλλά και τις αδυναμίες μας και ας παρακαλέσουμε το Θεό “Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα”, γιατί με σπασμένο φτερό πέφτουμε όχι μόνο εμείς αλλά και αυτοί που ελπίζουν σε μας και την αγκαλιά μας για να φτάσουν κοντά Του.
ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ
ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ
«Κύριε Βασιλεύ, δωρησαί μοι… του μη κατακρινειν τον αδελφόν μου»
Η προσευχή του Αγ.Εφραίμ του Σύρου! Πόσο θεόπνευστος ο λόγος του, πόση ταπείνωση αλλά και πόση πνευματικότητα μαζί! Η περίοδος που διανύουμε είναι η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Περίοδος προετοιμασίας, κατατανύξεως, ταπεινώσεως και αγάπης.
Ο Άγιος Εφραίμ, με όλη του τη δύναμη, ζητά από τον Κύριο να μας απαλλάξει από το ζοφερό ύπνο της αμαρτίας. Να μετατρέψει τα πάθη μας σε αρετές με τη Θεία Χάρη Του. Κυρίως όμως, δείχνει πόσο ανίσχυροι είμαστε από μόνοι μας ώστε να κάνουμε στροφή προς το Θεό. «Βοήθησέ με Κύριε να δω τα δικά μου σφάλματα και να μην κατακρίνω το συνάνθρωπό μου, που είναι ο αδελφός μου».
Ας σκεφτούμε, πραγματικά, ποιος μας δίνει το δικαίωμα να κατακρίνουμε το συνάνθρωπό μας; Κανείς! Μόνοι μας από υπέρμετρο εγωισμό, ότι δηλαδή είμαστε καλύτεροι από όλους τους άλλους. Πόσο φτωχός είναι αλήθεια ο άνθρωπος όταν κατακρίνει τον αδελφό του! Φτωχός πνευματικά και τυφλός, καθώς μη βλέποντας τα δικά του λάθη, από μικρότητα κατηγορεί το διπλανό του. Ουσιαστικά, όταν πέφτουμε στο πάθος της κατάκρισης, δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να φανερώνουμε την ψυχική μας νόσο που λέγεται υπερηφάνεια και εγωισμός. Άρα, είμαστε πνευματικά άρρωστοι και χρίζουμε θεραπείας. Έτσι, πρέπει να αναζητήσουμε τον ιατρό των ψυχών, που δεν είναι άλλος από τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό.
Όποιος πιστεύει και αγαπάει τον Κύριο τον σκέφτεται συνέχεια. Η σκέψη του Θεού γεννάει την προσευχή και η προσευχή φυλάσσει τον άνθρωπο απ’ την αμαρτία. Η προσευχή όμως που γίνεται με ταπείνωση και πλήρη συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μας Μια απ’ τις ωραιότερες προσευχές της εκκλησιαστικής μας υμνολογίας είναι αναμφισβήτητα και του Αγ. Εφραίμ. Αφ’ ενός γιατί απαριθμεί όλα τα αρνητικά του εαυτού μας και πως μπορεί η Θεία Χάρη να τα μετατρέψει σε αρετές. Αφ’ ετέρου δε, μόνο με την επέμβαση Εκείνου αναγνωρίζουμε και κόβουμε τα πάθη μας. Μόνο μέσω της Χάριτος του Θεού και της εμπιστοσύνης μας σ’ Αυτόν πετυχαίνεται η αλλοίωση και η μεταμόρφωση του ανθρώπου. Επίσης για να έχει αποτέλεσμα η προσευχή πρέπει να γίνεται με ταπείνωση και καλή προαίρεση. Αλοίμονο στον άνθρωπο που θα πει: “εγώ μπορώ να τα καταφέρω μόνος μου” αγνοώντας το Θεό. Αυτό και μόνο είναι η αρχή της πτώσης και της καταστροφής του. Το να λυπούμαστε, να ζητάμε το έλεος και τη βοήθεια του Θεού ώστε να γνωρίσουμε και να διορθώσουμε τα πάθη μας, είναι η αρχή της σωτηρίας μας. Όσο περισσότερο γνωρίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του, τόσο προχωρεί στην ταπείνωση. Οι πατέρες λένε πως υπάρχουν δυο ειδών ταπείνωσης. Με την πρώτη ο άνθρωπος τοποθετεί τον εαυτό του κάτω απ’ όλους και απ’ όλα. Με τη δεύτερη αποδίδει όλα τα κατορθώματά του στο Θεό. Έτσι, στην προσευχή αυτή, ζητούμε από το Θεό να μας αξιώσει να καταφέρουμε αυτό που μόνοι μας δε μπορούμε: να επέμβει Εκείνος να γνωρίσουμε τα άδυτα της ψυχής μας, τον κακό εαυτό μας, να μας ελεήσει! Γιατί η αναξιότητά μας δε καταφέρνει τίποτα. Όλες οι αρετές έρχονται στον άνθρωπο, αν συναισθανθεί την πνευματική φτώχεια και αδυναμία του. Κάτι τέτοιο πετυχαίνεται μόνο μέσω του Θεού. Τον παρακαλούμε να μας ενισχύει να ανοίξουμε τα πνευματικά μας μάτια, ώστε να βλέπουμε συνεχώς την ασχήμια και την ασθένεια της ψυχής μας. Χρειαζόμαστε το έλεός Του για τις πνευματικές δωρεές, αρκεί μόνο να το ζητήσουμε. Οι δωρεές του Κυρίου είναι χωρίς μέτρο, γεμάτες σπλαχνικότητα , αγάπη και αποκτώνται με απόλυτη εμπιστοσύνη, αληθινή πίστη. Σ’ Αυτόν και πλήρη συναίσθηση της αδυναμίας μας. Και κυρίως με την ειλικρινή συγκατάθεσή μας: “Ναι, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι…”. Το έργο του Θεού χρειάζεται την ανθρώπινη συνεργασία: ο άνθρωπος προσφέρει τη θέληση και ο Θεός τη Χάρη Του. Στο ξεκίνημα, λοιπόν, της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ας γίνει η προσευχή του Αγ, Εφραίμ το ίαμα για τη θεραπεία της ψυχής μας. Σαν ικέτες ασθενείς ας δώσουμε τη συγκατάθεσή μας και να εναποθέσουμε την ψυχή μας στον Κύριο, ώστε να μας βοηθήσει να γνωρίσουμε την ασθένειά της. Με πνεύμα κατανύξεως, ταπείνωσης και μετανοίας ο Κύριος να μας ελεεί και να μας χαριτώνει όλους για αγώνα κατά Θεόν. Εύχομαι καλή και κατανυκτική Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Αμήν.
ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
… Αυτή η βαθυστόχαστη προσευχή του Εφραίμ του Σύρου μας λέγει περιεκτικά και ξεκάθαρα τα σημεία που πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα αυτή την περίοδο της περισυλλογής και αυτοκριτικής που επιβάλλεται να κάνουμε για την πνευματικήν μας ανάταση και για την ψυχική μας καλλιέργεια που είναι απαραίτητη σε όλους. Το μήνυμα της να αγγίξει πιο βαθιά τις καρδίες μας, να επηρεάσει ουσιαστικά την πνευματική μας πορεία προς το Θείον Πάθος ώστε να σημάνει γλυκόηχα η Πασχαλινή καμπάνα την χαρά της Ανάστασης στις καρδιές μας._
π. Γεώργιος
Η ευχή του Οσίου Εφραίμ του Σύρου έχει ονομαστεί η προσευχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αυτή η σύντομη και απλή προσευχή κατέχει πολύ σημαντική θέση διότι απαριθμεί όλα τα πάθη αλλά και τις αρετές της μετάνοιας και αποτελεί μια «πυξίδα» που μας καθοδηγεί στην πορεία του προσωπικού μας αγώνα, κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και όχι μόνο. Ο πνευματικός αγώνας των χριστιανών αποσκοπεί κατ’ αρχή στην απελευθέρωσή μας από τα βασικότερα πάθη που κατατρέχουν τη ζωή μας και τα οποία μας εμποδίζουν να «έρθουμε κοντά» στο Θεό. Αυτές οι πνευματικές ασθένειες, από τις οποίες πρέπει να καθαρίσουμε τις ψυχές μας, συνοψίζονται στην αργία, τη περιέργεια, τη φιλαρχία και την αργολογία. Η αργία είναι βασική ασθένεια, που διαρκώς μας πείθει ότι δεν είναι δυνατό να αλλάξουμε δηλητηριάζοντας κάθε προσπάθεια πνευματικής ενεργητικότητας. Αποτέλεσμα της αργίας, είναι η περιέργεια δηλ. η «λιποψυχία», η οποία είναι μία κατάσταση που αποτελεί πολύ μεγάλο κίνδυνο της ψυχής γιατί ο άνθρωπος που κατέχεται από αυτή, είναι εντελώς ανίκανος να δει το φώς του ελέους του Θεού και να το επιζητήσει. η αργία και η λιποψυχία είναι εκείνα τα πάθη που γεμίζουν τη ζωή μας με τον πόθο της φιλαρχίας, μολύνοντας έτσι τη σχέση μας τόσο με τα άλλα πρόσωπα όσο και με το Θεό. Έτσι στο τέλος έρχεται η αργολογία. Το χάρισμα του λόγου αποτελεί «σφραγίδα» του «κατ’ εικόνα» στον άνθρωπο. Ο λόγος έχει μία πολύ θετική δύναμη αλλά ταυτόχρονα και μία τρομακτικά αρνητική ισχύ. Αποσπώμενος ο λόγος από το Θείο σκοπό του γίνεται αργολογία, ενισχύοντας έτσι και τα υπόλοιπα πάθη και μετατρέπει τη ζωή του ανθρώπου σε κόλαση. Αυτά τα τέσσερα πάθη είναι τα εμπόδια που καλείται να ξεπεράσει ο πνευματικός άνθρωπος. Όμως αυτό ο άνθρωπος δε μπορεί να το επιτύχει σε καμιά περίπτωση μόνος του, αλλά μόνο με τη βοήθεια του Θεού. Ακριβώς για αυτό και το πρώτο μέρος της προσευχής αυτής είναι μία κραυγή για βοήθεια του ανθρώπου προς το Θεό.Στη συνέχεια η προσευχή αναδεικνύει τις αρετές που προκύπτουν από τη μετάνοια. Αν δεν περιορίσουμε την έννοια της λέξης «σωφροσύνη» στη σαρκική σημασία της, αυτή αποτελεί το θετικό ανάλογο της «αργίας». Ο πρώτος καρπός της σωφροσύνης είναι η ταπεινοφροσύνη γιατί, όπως ξέρουμε, ο Θεός «υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δέ δίδωσι χάριν». Μετά τη σωφροσύνη και την ταπεινοφροσύνη, ακολουθεί η Υπομονή. Όσο πιο κοντά ερχόμαστε στο Θεό τόσο περισσότερο υπομονετικοί γινόμαστε και τόσο πιο πολύ αποκτούμε απέραντη εκτίμηση για όλα τα όντα της δημιουργίας. Το αποκορύφωμα και ο καρπός όλων των αρετών είναι η αγάπη. Αυτή δίδεται από το Θεό και είναι το δώρο που αποτελεί τον απώτερο σκοπό της πνευματικής προετοιμασίας και άσκησης. Όλα αυτά συγκεφαλαιώνονται στο τελικό αίτημα της προσευχής του Αγίου Εφραιμ που σχετίζεται με τον κίνδυνο της υπερηφάνειας. η υπερηφάνεια είναι πηγή πολλών κακών αλλά όταν βλέπουμε τα δικά μας σφάλματα και δεν κατακρίνουμε τους αδελφούς μας, όταν με άλλα λόγια, η σωφροσύνη, η ταπεινοφροσύνη, η υπομονή και η αγάπη γίνονται ένα σε μας, τότε και μόνο τότε ο αιώνιος εχθρός –η υπερηφάνεια- δε θα βρίσκει τόπο μέσα στις καρδιές μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΒΡΙΗΛ – ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΧΗΜΕΙΑΣ
