« ΘΥΜΟΣ »
ΠΟΤΕ ΥΓΙΗΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΝΟΣΗΡΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Με τον όρο πάθη, στην Ορθόδοξη παράδοση, εννοούμε τις αμαρτωλές καταστάσεις της ψυχής, οι οποίες ενεργοποιούνται με τις αμαρτίες. Τα πάθη δεν ταυτίζονται με τις αμαρτίες. Εκδηλώνονται όμως μέσα από αυτές. Είναι μάλιστα, δυνατόν να υπάρχουν πάθη και να παραμένουν κρυφά, διότι δεν δόθηκαν αφορμές για να ενεργοποιηθούν με συγκεκριμένες αμαρτίες. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Αββάς Δωρόθεος «Άλλα γαρ εισί τα πάθη, και άλλαι εισίν αι αμαρτίαι τα πάθη εισί, θυμός, κενοδοξία, φιληδονία, μίσος, επιθυμία κακή και όσα τοιαύτα αι δε αμαρτίαι εισίν αύται αι ενέργειαι των παθών, ότε τις ενεργώς ποιεί αυτα.....ενδέχεται τινά έχειν μεν τα πάθη, μη ενεργειν δε αυτά». Τα πάθη δεν αποτελούν οντολογικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης αλλά επίκτητο ιδίωμα του μεταπτωτικού ανθρώπου. Κατά τον άγιο Ισαάκ το Σύρο είναι αρρώστια της ψυχής: «Τα πάθη αρρωστία εστί της ψυχής, επισυμβάντα και επεισελθόντα τη φύσει και εξάγοντα της ιδίας υγείας».
Στο παρόν τεύχος του περιοδικού θα ασχοληθούμε με το πάθος-ασθένεια του θυμού. Θα αποπειραθούμε να σκιαγραφήσουμε, μέσα από την πατερική γραμματεία, πώς ο θυμός λειτουργούσε -ως θεόσδοτο δώρο- στον προπτωτικό άνθρωπο, πώς ενεργεί -ως ασθένεια- μετά την πτώση και πώς πρέπει να αγωνιζόμαστε προκειμένου να τον επαναφέρουμε από το παρα φύσιν στο κατά φύσιν. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να μας δώσει τα ερεθίσματα, ώστε να ανατρέξουμε στα κείμενα των αγίων Πατέρων, οι οποίοι -χάριτι Θεού- επανέφεραν τη θυμοειδή δύναμη της ψυχής τους στο «πρωτόκτιστον κάλλος».
Η ΠΡΩΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΙΚΟΥ
Η θυμοειδής δύναμη ή θυμικό ή θυμός συνυπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή παράλληλα με την επιθυμητική δύναμη και ανήκει στην ίδια τη φύση του ανθρώπου. Επιχειρώντας να δώσουμε κάποιες συνώνυμες έννοιες το θυμού θα ήταν δυνατό να αναφέρουμε τις εξής: διάθεση, ιδιοσυγκρασία, θέληση, τόλμη, δύναμη αλλά και αγανάκτηση και οργή. Το θυμικό αποτελεί ήδη από τη δημιουργία του ανθρωπίνου γένους μια από τις συνιστώσες της ανθρώπινης ψυχής.
Κατά τον Πλάτωνα το θυμοειδές της ψυχής αποτελεί έδρα του θάρρους της ελπίδας αλλά και της οργής. Η υγιής πρώτη λειτουργία του θυμικού είναι η διαρκής ροπή στο να αντιτίθεται η ανθρώπινη
ψυχή σε κάθε πειρασμό που θέλει να την αποξενώσει από το Θεό και να την οδηγήσει σε παρέκκλιση από την οδό της θέωσης και της αιωνιότητας για την οποία είναι πλασμένη από το Δημιουργό: «φύσις θυμοῦ τὸ τοῖς δαίμοσι μάχεσθαι» (Εὐάγριος, Λόγος πρακτικός, 24). Πρόκειται δηλαδή για την κινητήριο εκείνη δύναμη που ωθεί την ψυχή στον αγώνα ενάντια στην αμαρτία, την ενδυναμώνει στην απόκρουση των δαιμονικών προσβολών, την κάνει να αντιμάχεται σθεναρά τον εχθρό και αφανίζει τους στρεβλούς και εφάμαρτους λογισμούς. Εύστοχα περιγράφει την ορθή λειτουργία του θυμικού ο Άγ. Ησύχιος ο Ιεροσολυμίτης: «ὄπλον γάρ παρὰ Θεοῦ καὶ τόξον ἡμῖν παρεσχέθη» (Περί νήψεως, 31).
Οι Πρωτόπλαστοι προ της πτώσεως χάρη σε αυτή τη λειτουργία του θυμικού παρέμεναν πιστοί στην εντολή του Θεού και αντλούσαν δύναμη στο να αποκρούουν τον πειρασμό, αποφεύγοντας με τον τρόπο αυτό την αμαρτία. «δοκεῖ μοι εἰς ὄπλον … δικαιοσύνης τῇ φύσει ἡμῶν τὸν σώφρωνα θυμὸν παρὰ τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς παρασχεθῆναι Θεοῦ… Ὣσπερ εἰ κατὰ τοῦ ὄφεως ὲχρήσατο ἡ Εὔα οὐκ ἂν ὑπ’ ὲκείνης τῆς ὲμπαθοῦς ὲνηργεῖτο ἡδονῆς» (Διάδοχος Φωτικής, Λόγος Ασκητικός, 62). Μ’ άλλα λόγια εάν οι πρώτοι άνθρωποι είχαν εκμεταλλευτεί το πολύτιμο αυτό όπλο δεν θα είχαν υποπέσει στην παρακοή.
Ο αγωνιζόμενος χριστιανός με όπλο τη θυμοειδή αυτή δύναμη παραμένει σταθερά προσηλωμένος στην πνευματική του πρόοδο και προκοπή, παρακάμπτοντας τα εμπόδια του πονηρού. Άγ. Μάξιμος (Πρός Θαλάσσιον, 55, PG 90, 544A) αναφέρει «κέχρηται τὸ θυμικὸν πρός φυλακὴν καὶ στοργὴν» και συμβουλεύει να κινούμε τον θυμό προς την αναζήτηση του Θεού και τη διαφύλαξη της σχέσεώς μας προς Αυτόν.
Με τον τρόπο αυτό ο χριστιανός αίρεται από τη ματαιότητα των αισθητών και επιζητεί τα ανώτερα πνευματικά χαρίσματα: «οἱ δὲ φρόνιμοι, ὃταν ὲπαναστῇ τὰ πάθη, οὐχ ὑπακούουσιν ὰλλ’ ὀργίζονται ταῖς κακαῖς ὲπιθυμίαις καὶ ὲχθροὶ ἑαυτῶν γίγνονται» (Άγ. Μακάριος ο Αιγύπτιος, Ὁμιλία (Συλλογή ΙΙ), 15, 51).
Ο υγιής θυμός συμβάλλει τα μέγιστα στην οικοδόμηση της πνευματικής καθαρότητας της ψυχής καθώς «πάσας τὰς ὰλόγους ὲπιθυμίας, οὓτω δεῖ μισεῖν τοὺς ὰγωνιζομένους» (Διάδοχος Φωτικής, Λόγος Ἀσκητικός, 43) και δημιουργεί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια υγιή προσευχητική σχέση με το Χριστό, καθώς απωθεί όλους τους λογισμούς που ζητούν να τον απομακρύνουν από το Σωτήρα και Πλάστη του: «Οὐ πρότερον προσεύξη πειραζόμενος, πρίν εἰπεῖν τινα ῥήματα μετ’ ὀργῆς πρός τὸν θλίβοντα. Τῆς γὰρ ψυχῆς σου πεποιωμένος τοῖς λογισμοῖς, συμβαίνει μηδὲ καθαρὰν γενέσθαι, τὴν προσευχήν. Ἐάν δὲ μετ’ ὀργῆς εἴπῃς τι πρός αὐτούς, συγχεῖς τε καὶ ἐξαφανίζεις τῶν ἀντικειμένων τὰ νοήματα» (Εὐάγριος, Λόγος πρακτικός, 42).
Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή αναφορά μας στη θυμική λειτουργία της ψυχής δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η καλή χρήση του θυμού μας προστατεύει από κάθε επήρεια του αντικειμένου και αποτελεί το μέτρο και την πραγματική αξία της προσκόλλησής μας στο Θεό: «Τοῦ νοός ἐστὶ τὸ μίσος κατά φύσιν… καὶ χωρίς μίσους εἰς τὴν ἔχθραν (δηλαδή η εχθρική συμπεριφορά προς τις εχθρικές ενέργειες του διαβόλου) οὐκ ἀποκαλύπτεται τιμῇ τῇ ψυχῇ», όπως όμορφα σημειώνει ο Αββάς Ησαΐας ο Αναχωρητής (Ἀσκητικός, 2, 8).
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Ορισμένες φορές το Ευαγγέλιο μοιάζει σε κάποια σημεία του να είναι αντιφατικό. Για παράδειγμα ο Χριστός στην επί του όρους ομιλία Του καταδικάζει τον θυμό: «Εγω δε λεγω υμιν οτι πας ο οργιζομενος τω αδελφω αυτου εικη ενοχος εσται τη κρισει». Εν τούτοις, στο τρίτο κεφάλαιο του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου βλέπουμε τον Χριστό να οργίζεται:«και περιβλεψαμενος αυτους μετ οργης συλλυπουμενος επι τη πορωσει της καρδιας αυτων». Τέτοιου είδους «δυσνοητα» χωρία, «α οι αμαθεις στρεβλουσι», ερμηνεύει απλανώς η πατερική διδαχή. Σύμφωνα με αυτήν τα πάθη αποτελούν παραφθορές υγειών καταστάσεων. Είναι φυσικές δυνάμεις της ψυχής -καθόλου εφάμαρτες- που όμως μετά την πτώση διαστράφηκαν και κινούνται παρά φύσιν. Αυτό τουλάχιστον επισημαίνει
ο άγιος Μάξιμος ο ομολογητής όταν χαρακτηρίζει το πάθος ως «κινησιν ψυχης παρα φυσιν». Σε αυτά τα πλαίσια και ο θυμός είναι μια φυσική δύναμη της ψυχής καθόλου μεμπτή στην προπτωτική της λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα έχει δύο χρήσεις. Η πρώτη αφορά την οργή κατά της αμαρτίας η οποία λειτουργεί ως αντίσταση εναντίον του κακού και έχει αναλυθεί σε άλλο άρθρο του παρόντος τεύχους. Η δεύτερη φυσική χρήση του θυμού με την οποία θα ασχοληθούμε εμείς -ακροθιγώς φυσικά- επιτρέπει στον άνθρωπο να αγωνίζεται προκειμένου να λάβει τα πνευματικά αγαθά στα οποία εκ φύσεως τείνει, για να φθάσει στη Βασιλεία των ουρανών. Πριν προχωρήσουμε στη διαπραγμάτευση του θέματός μας για το θυμό -στη φυσιολογική προπτωτική του χρήση και όχι στη μεταπτωτική του παράχρηση- κρίνουμε σκόπιμο να εξετάσουμε συνοπτικά την πατερική διδασκαλία για την ψυχή και τη διαίρεσή της. Σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά «εν εστι πολυδυναμον πραγμα η ψυχη». Η ψυχή είναι ενιαία και πολυδύναμη. Διαιρείται σε τρία μέρη το λογιστικό, το θυμικό και το επιθυμητικό. Την ίδια διαίρεση χρησιμοποιεί και ο άγιος Μάξιμος ο ομολογητής. Οι τρεις αυτές δυνάμεις της ψυχής πρέπει να στρέφονται προς το Θεό. Αυτή είναι η φυσική τους κατάσταση. Καθότι όπως παρατηρεί ο άγιος Ιωάννης της κλίμακος εκφράζοντας την διδαχή της Εκκλησίας:«ου γαρ εστι κτιστης των παθων ο Θεος, αρεται δε φυσικαι εν ημιν πολλαι παρ’ αυτου γεγονασιν». Ωστόσο όπως επισημαίνει ο Αββάς Δωρόθεος: «κλινασα η ψυχη δια της φιληδονιας εκ των αρετων κατεσκευασε τα παθη και εστερεωσεν αυτα καθ’ εαυτης». Με πιο απλά λόγια, αποκλίνοντας η ψυχή μετά την πτώση από τις αρετές με τις οποίες την ύφανε ο Θεός, κατασκεύασε τα πάθη και τα στερέωσε μέσα της. Έτσι στο λογιστικό μέρος της ψυχής του μεταπτωτικού ανθρώπου κυριαρχεί η υπερηφάνεια, στο επιθυμητικό μέρος της ψυχής επικρατούν κυρίως τα σαρκικά παραπτώματα, ενώ στο θυμικό μέρος της ψυχής δεσπόζουν τα πάθη του μίσους, της οργής και της μνησικακίας. Μάλιστα, σύμφωνα με μια ερμηνεία, η τριπλή κατάδυση του βαπτίσματος -εκτός από τους γνωστούς συμβολισμούς για τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και την τριήμερη ταφή και την ανάσταση του Χριστού- συμβολίζει και τη θεραπεία του τριμερούς της ψυχής (λογιστικού, επιθυμητικού και θυμικού). Ο αγώνας μας, λοιπόν, δεν έγκειται στο να ξεριζώσουμε τα πάθη αλλά να τα μεταμορφώσουμε. Να τα επαναφέρουμε στη φυσιολογική τους χρήση. Όσον αφορά το θυμικό μέρος της ψυχής του ανθρώπου, το οποίο μας αφορά, στόχος είναι-όχι να μην οργιζόμαστε αλλά- να επαναφέρουμε την οργή από το παρα φύσιν στο κατά φύσιν.
Πιο συγκεκριμένα, η δεύτερη φυσιολογική χρήση του θυμού έγκειται στη βία που πρέπει να ασκούμε για την εφαρμογή των εντολών του Θεού και την κατάκτηση της βασιλείας των ουρανών. Ο λόγος του Χριστού είναι σαφής: «η βασιλεια των ουρανων βιαζεται και βιασται αρπαζουσιν αυτην». Αν και η βασιλεία του Θεού είναι δώρο, εν τούτοις στον παράδεισο θα εισέλθουν μόνο όσοι ασκούν βία στον εαυτό τους. Εάν η βίαιη συμπεριφορά απέναντι στον συνάνθρωπο είναι ηθικά ανεπίτρεπτη, η «βία» απέναντι στον «κακό» εαυτό μας, ωστόσο, είναι όχι μόνο αποδεκτή αλλά και επιβεβλημένη. Ο Χριστιανός είναι άνθρωπος βίαιος. Με τη διαφορά ότι την ορμή της βίας τη χρησιμοποιεί στον εαυτό του προκειμένου να «αρπάξει» τη Βασιλεία των ουρανών, σύμφωνα με τον προαναφερόμενο λόγο του Χριστού. Το παράδειγμα μας το δίνει ο απόστολος Παύλος:«υποπιαζω μου το σωμα και δουλαγωγω μηπως αλλοις κηρυξας αυτος αδοκιμος γενωμαι». Βεβαίως, θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι η εν Χριστώ βία την οποία οφείλουμε να ασκούμε δεν είναι σωματοκτόνος αλλά παθοκτόνος σύμφωνα με τη γνωστή ρήση του Αββά Ποιμένα «ουκ εσμεν σωματοκτονοι αλλα παθοκτονοι». Πριν κλείσουμε, οφείλουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα φυσιολογικής χρήσης του θυμού, όπως αυτό φαίνεται στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, το οποίο θα λέγαμε ότι αποτελεί ένα αγιογραφικό συναξάρι. Εκεί βλέπουμε δύο φαινομενικά αντιφατικές ενέργειες του αποστόλου Παύλου. Στο δέκατο τρίτο κεφάλαιο των Πράξεων βλέπουμε τον Παύλο να οργίζεται κατά του μάγου Ελύμα ο οποίος προσπαθούσε να αποτρέψει τον ανθύπατο Σέργιο Παύλο από την πίστη στο Χριστό. Ο Παύλος τον επιτιμά αποκαλώντας τον γιο διαβόλου και -με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος- τον τυφλώνει «αχρι καιρου». Στο 26 κεφάλαιο των Πράξεων βλέπουμε τον Πόρκιο Φήστο να προσβάλει τον Παύλο ενώπιον του Ηρώδη Αγρίπα αλλά και πολλών άλλων επισήμων προσώπων που παρακολουθούσαν την ακροαματική διαδικασία της δίκης, στο πραιτώριο της Καισάρειας. Συγκεκριμένα, με στεντόρεια φωνή τον αποκαλεί τρελό: «μαινει Παυλε τα πολλα σε γραμματα εις μανιαν περιτρεπει». Παραδόξως ο απόστολος των εθνών μπροστά σε μια τέτοια προσβολή απαντά με παροιμιώδη πραότητα. Αν θελήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα πώς ο απόστολος στην πρώτη περίπτωση εμφανίζεται «οργίλος», ενώ στην δεύτερη πράος σίγουρα η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Στην πρώτη περίπτωση ο Παύλος θυμώνει διότι ο Ελύμας πρόσβαλε την εις Χριστόν πίστη, στη δεύτερη περίπτωση είναι πράος διότι ο Πόρκιος Φήστος προσβάλλει προσωπικά τον ίδιο. Η παροιμοιώδης πραότητα που δείχνει ο Παύλος είναι καρπός βίας. Της βίας που αδιαλλείπτως ασκούσε ενάντια στο «εγώ».
ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Ο άνθρωπος είναι “τό ελευθέρως αποφασίζον καί εκλέγον ον ” (1) και “εχει τήν ευκαιρίαν ανά πασαν στιγμήν νά επιλέγη τήν αγάπην η τόν εγωισμόν ” (2). Με αυτή την επιλογή μπορεί να αξιοποιήσει τις δυνάμεις του είτε φυσιολογικά, με τον τρόπο και για τον λόγο που του δώθηκαν κατά τη δημιουργία του, είτε διαστρέφοντάς τες και λειτουργώντας παρά φύση (3) και παρά λόγο (4), δηλαδή προσδίδοντας τους νέο σκοπό και τρόπο έκφρασης από τον αρχικό. Η επιλογή όμως αυτή μετατρέπει τις δυνάμεις του ανθρώπου σε νοσήματα, ζωντανές αποδείξεις της νεκρής ψυχής που έχει αποκοπεί από το Θεό και έχει επιλέξει νέο μονοπάτι διαχωρισμού από το τέλειο. Όπως φανερώνει ο Ευάγριος λέγοντας ότι “ Ο μιαρός θυμός (εστι) δύναμης ψυχης νοσηλευούσης” (5) μία τέτοια νόσος είναι και ο παθογόνος θυμός.
Η νόσος του θυμού ούτε προϋπήρχε στη φύση του ανθρώπου ούτε είναι δημιούργημα του Θεού αφού “Το κακόν, ουτε εν φύσει εστίν, ουτε μην φύσει τς εστι κακός κακον γάρ τι ο Θεος ουκ εποίησεν ” (6) αλλά του δώθηκε ύπαρξη από τον άνθρωπο με την απομάκρυνσή του από τον Θεό “Οτε δε εν τη επιθυμία της καρδίας εις ειδός τις φέρει το ουκ ον εν ουσία, τότε αρχεται ειναι, οπερ αν ο τουτο ποιων εθέλοι δει ουν αει τη επιμελεία της μνήμης του Θεου, αμελειν της εξεως του κακου ”. (7).
Την πρώτη εμφάνιση αυτής της νόσου μπορούμε να εντοπίσουμε μετά το προπατορικό αμάρτημα, όπου ο άνθρωπος επιλέγει συνειδητά να αναζητήσει κάτι διαφορετικό από το θέλημα του Θεού “ου θανατω αποθανεισθε … και εσεσθε ως θεοι” (8) ενδίδοντας στην έλξη του κακού και τα επιφανεικά του γνωρίσματα “και ειδεν η γυνη, οτι καλον το ξυλον εις βρωσιν και οτι αρεστον τοις οφθαλμοις ιδειν και ωραιον εστι του κατανοησαι” (9) και αποκόπτεται από έτσι τον Θεό και χάνει τη θεία χάρη διαστρέφοντας την φύση του “εφοβηθην, οτι γυμνος ειμι, και εκρυβην” (10), Καταλήγει λοιπόν και στη διαστροφή των δυναμεών του αφού ο άνθρωπος για πρώτη φορά χρησιμοποιεί τον θυμό του για να αποδώσει ευθύνες και να κατακρίνει τον συνάνθρωπο, τον Θεό και την φύση “και ειπεν ο Αδαμ η γυνη, ην εδωκας μετ’ εμου, αυτη μοι εδωκεν... και ειπεν η γυνη· ο οφις ηπατησε με, και εφαγον”. (11).Παρότι όμως σε αυτό το σημείο διακρίνουμε πρώτη φορα το θυμό με τη μορφή της νόσου στον άνθρωπο, η αρχή του θυμού δεν μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα μόνο χρονικό σημείο - κάτι που άλλωστε θα κατέρριπτε την οποιαδήποτε προσωπική μας ευθύνη - αλλά πρέπει να αναζητηθεί σε κάθε εμφάνιση του στην ανθρώπινη καθημερινότητα και στον λανθασμένο τρόπο χρήσης της δύναμης του θυμού μας που κάθε φορά αναγεννά την διαστροφή του.
Την αιτία που καθημερινά ξαναεμφανίζουμε την νόσο του θυμού μας αναφέρει ο Άγιος Μάξιμος λέγοντας: “Προετιμήσαμεν τα υλικά της εντολης της αγάπης, καί αυτων αντεχόμενοι τοις ανθρώποις μαχόμεθα· δέον πάντων των ορωμένων... τήν παντός ανθρώπου ποτιμησαι αγάπην”(12). Η αναζήτηση των υλικών αγαθών και η αυταπάτη ότι είναι προτιμότερα της αγάπης μας οδηγούν να μαχόμαστε εναντίον του Θεού, των ανθρώπων και της φύσης για να αποκτήσουμε της όποιες πρόσκαιρες ηδονές μας προσφέρουν τα αισθητά αγαθά ώστε έν τέλει να αναπτύσουμε τον παθογόνο θυμό και να τον δυναμώνουμε συνεχώς για να αποκτήσουμε ηδονή εις βάρος του άλλου όπως επίσης αναφέρει ο Άγιος Μάξιμος: “υπέρ ηδονης κατ' αλλήλων τήν του εν ημιν θυμου δύναμιν εθηρίωσε”(13) σε μία προσπάθεια να αναπληρώσουμε το κενό που άφησε η κυρίως ηδονή (14) της ένωσης με το Θεό που χάσαμε και χάνουμε καθημερινά. Η κατάσταση αυτή υποκινείται μεν από δυνάμεις αντίθετες με το θέλημα του θεού “πρός τάς κοσμικάς επιθυμίας ελκοντες ημας, τόν θυμόν παρά φύσιν μάχεσθαι τοις ανθρώποις βιάζονται” (15) αλλά δεν ξεκινά ούτε βασίζεται εκεί.
Γίνεται βέβαια αντιληπτό ότι αυτή η κατάσταση μας εγκλωβίζει σε έναν ατέρμονο κύκλο που διαιωνίζει την επαναδημίουργία του παθογόνου θυμού αφού η αναζήτηση της αισθητής ηδονής δεν ολοκληρώνει ποτέ τον άνθρωπο και η πτώση στη νόσο θυμού δημιουργεί πόνο, θλίψη και κάθε είδους οδύνη την οποία ο άνθρωπος προσπαθεί πάλι να διώξει και να αποφύγει με τον παθογόνο θυμό (16) .
“Οποιος νίκησε τον θυμό... γίνεται μιμητής τής πραότητας του Χριστού που είπε “μαθετε απ᾿ εμου, οτι πραος ειμι και ταπεινος τη καρδια, και ευρησετε αναπαυσιν ταις ψυχαις υμων” (17) Αν θέλουμε λοιπόν να πάψουμε να οργιζόμαστε και να αφήσουμε το θυμό (18) ας ανακόψουμε την κύρια αιτία που μας οδηγεί στην αρχή του παθογόνου θυμού την λανθασμένη χρήση της ελευθερίας μας και ας χρησιμοποιήσουμε το ανικανοποίητο της ψυχής μας, που δεν ολοκληρώνεται ποτέ από τις αισθητές ηδονές, για την αναζήτηση και επανίδρυση της προπτωτικής σχέσης μας με τον Θεό.
1. Μοναχός Πέτρος – Ελευθεροδουλεία.2. Μοναχός Πέτρος – Ελευθεροδουλεία.
3. Υσήχιος Ιεροσολυμίτης, Περί Νήψεως, 31.
4. Υσήχιος Ιεροσολυμίτης, Περί Νήψεως, 31.
5. Ευάγριος, Λόγος πρακτικός, 24.
6. Αγίου Διαδόχου Επισκόπου Φωτικης, Λόγος Ασκητικός, γ
7. Αγίου Διαδόχου Επισκόπου Φωτικης, Λόγος Ασκητικός, γ ́
8. Παλαιά Διαθήκη – Γένεσις – Κεφ. Γ – Στ. 4,5.
9. Παλαιά Διαθήκη – Γένεσις – Κεφ. Γ – Στ. 6.
10. Παλαιά Διαθήκη – Γένεσις – Κεφ. Γ – Στ. 10.
11. Παλαιά Διαθήκη – Γένεσις – Κεφ. Γ – Στ. 12,13.
12. Μάξιμος Ομολογητής, Λόγος Ασκητικός, 7.
13. Μάξιμος Ομολογητής, Επιστολή, παρ. 28, σελ. 91.
14. Φιλοκαλία, τόμος Ε, Κάλλιστος Αγγελικούδης, κεφ 80.
15. Ευάγριος, Λόγος πρακτικός, 24.
16.Μάξιμος Ομολογητής, Προς Θαλάσσιον, Πρόλογος,παρ 90..
17.Φιλοκαλία, Τόμος Α, Ευάγριος Μοναχός, Περι διακρίσεως παθών και λογισμών, παρ 12
18. Ψαλμ. 36, 8.
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΟΙΤΗΤΗΣ
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΘΥΜΟΣ-ΟΡΓΗ ΠΑΘΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΜΑΡΤΩΛΕΣ ΠΡΟΣΒΟΛΕΣ
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «κατ’εικόνα και ομοίωση Του». Όταν όμως μπήκε στη μέση η αμαρτία, η άμεση αυτή επαφή, δηλ. η σχέση και η επικοινωνία με τον Θεό διακόπηκε. Ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από τον Θεό. Η αρμονία στη σχέση του Πλάστη με το πλάσμα του διαταράχθηκε. Και άρχισε να βασιλεύει η κακοδαιμονία, η αδικία, ο πόνος και το κακό. Συνέπειες της απομάκρυνσης του ανθρώπου από το Θεό είναι τα διάφορα πάθη που τραυματίζουν την καρδιά του, τη ζωή του, την κοινωνία του με τους άλλους ανθρώπους αλλά και με τη φύση.Δύο πάθη αλληλένδετα μεταξύ τους είναι ο θυμός και η οργή. «O θυμός είναι κατά κάποιο τρόπο κάποια έξαψη και απότομο ξέσπασμα του πάθους, η οργή δε, είναι η μόνιμη λύπη και διαρκής ορμή προς την ανταπόδοση αυτών που επροκάλεσαν την αδικία, σαν να καλλιεργείται με ζέση η ψυχή προς την εκδίκηση». Tο παραπάνω απόσπασμα όπως και το επόμενο, προέρχονται από την ομιλία του M. Bασιλείου σχετικά με το θυμό και την οργή «Kατά οργιζομένων»:«Tο πάθος του θυμού, από τη στιγμή που θα αποβάλει την λογική και εξουσιάσει την ψυχή, αποθηριώνει εξ ολοκλήρου τον άνθρωπο, και δεν του επιτρέπει ούτε άνθρωπος να είναι, αφού δεν έχει πλέον την βοήθεια της λογικής. Εξαιτίας του θυμού υπάρχουν αχαλίνωτες γλώσσες και ξέφραγα στόματα. Xέρια ασυγκράτητα, ύβρεις, χλευασμοί, κατηγορίες, προσβολές και τόσα άλλα που δεν μπορεί να απαριθμήσει κανείς, είναι πάθη που γεννώνται από την οργή και τον θυμό. Aπό το θυμό και ξίφος ακονίζεται. Tολμάται θάνατος ανθρώπου από χέρι ανθρώπινο. Aπό αυτόν μεν οι αδελφοί αγνόησαν ο ένας τον άλλον, γονείς και παιδιά εξέχασαν την συγγένεια. Κατά πρώτον λοιπόν αγνοούν τους εαυτούς τους οι οργιζόμενοι, έπειτα όλους μαζί τους φίλους. Όπως δηλαδή οι χείμαρροι που μαζεύονται στα κοιλώματα παρασύρουν ό,τι βρουν μπροστά τους, έτσι οι ορμές των οργιζομένων είναι βίαιες και ασυγκράτητες και παρασύρουν ομοίως όλους. Oι θυμώδεις δεν σέβονται τα γηρατειά, ούτε την αρετή της ζωής, ούτε την συγγένεια, ούτε υπέρτερα χαρίσματα, ούτε τίποτε άλλο από τα τίμια των ανθρώπων. O θυμός είναι μια στιγμιαία τρέλα.»Ο Αγ. Δημήτριος του Ροστώφ αναλογιζόμενος τα δεινά που επιφέρουν ο θυμός και η οργή συνιστά: «Αν λοιπόν συμβή ποτέ να οργισθής με κάποιον, μην πης τίποτα. Σιώπησε ή φύγε, και μην επιτρέψης να βγη από μέσα σου η φλόγα της οργής, που θα κατακαύση και σένα κι εκείνους που σε περιβάλλουν. Και όταν η καρδιά σου ειρηνεύση, τότε πες, αν χρειάζεται, δυο λόγια αγάπης για την «οικοδομήν της χρείας». Ένας ειρηνικός και πράος λόγος είναι πιο καρποφόρος και πειστικός από χίλια λόγια οργισμένα, έστω και σωστά. Τέλος, πάντα να θυμάσαι πως αν ήσουν ταπεινός δεν θα ωργιζόσουν. Η οργή είναι η πιο εκλεκτή θυγατέρα του εγωισμού. Όπου εμφανισθή η ταπείνωσις εξαφανίζεται σαν καπνός ο θυμός.»Σύμφωνα με τον ίδιο Άγιο: «Γέννημα της οργής είναι η μνησικακία. Μνησικακία είναι η συντήρηση της οργής, μια διαρκής κακία, σαράκι της ψυχής, ένα καρφί μπηγμένο μόνιμα στην ψυχή, φονευτής της αγάπης, της προσευχής, της μετανοίας και όλων των αρετών. Αν θέλεις να νικήσεις τη μνησικακία, πολέμησε το πάθος της οργής, που τη γεννά. Αν θέλεις όμως να τη φονεύσεις, τότε πρέπει πρώτα να παλέψεις για την απόκτηση της αγάπης και της ταπεινώσεως. Μέχρι τότε, χρησιμοποίησε σαν προσωρινό βάλσαμο, για την κατασίγαση του πάθους, την ανάμνηση των παθημάτων του Κυρίου Ιησού Χριστού. Η ανάμνηση των φρικτών παθών και του σταυρικού Του θανάτου θα μαλακώσει την ψυχή σου που μνησικακεί, γιατί θα αισθανθείς υπερβολική ντροπή αναλογιζόμενος τη δική Του ανεξικακία.» Από τη μεριά του ο Μ. Βασίλειος ανακεφαλαιώνει τους τρόπους αντιμετώπισης της οργής και του θυμού ως εξής: «Μη λοιπόν θεραπεύετε το κακό με το κακό, μήτε να επιχειρείτε να υπερβείτε ο ένας τον άλλον στις συμφορές. Σε ύβρισε αυτός που οργίσθηκε; Σταμάτησε το κακό με τη σιωπή. Να μην κάνεις διδάσκαλό σου τον εχθρό, μήτε αυτό που μισείς. O θυμός προκαλεί μάχη, η μάχη γεννά ύβρεις, οι ύβρεις κτυπήματα, τα κτυπήματα τραύματα, από τα οποία πολλές φορές προκαλούνται θάνατοι. Από την πρώτη στιγμή ας σταματήσουμε το κακό με το να ξεριζώσουμε την οργή με κάθε τρόπο από τις ψυχές. Σε έβρισε; Συ πες καλό λόγο. Σε χτύπησε; Εσύ να υπομείνεις. Μόνον τότε επιτρέπεται ο θυμός, όταν είναι εναντίον του διαβόλου και της αμαρτίας, όχι κατά των ανθρώπων.» Σε αυτό το πνεύμα, ο όσιος Ησαΐας ο Αναχωρητής, εξαίρει τον θυμό, σαν παράγοντα αντιστάσεως στις προκλήσεις των παθών και στις προσβολές των δαιμόνων. Εξαίρει δηλ. την εξέγερση του θυμοειδούς μέρους της ψυχής, προκειμένου να κινηθεί η ψυχή με ανδρεία κατά της επιτιθεμένης αμαρτίας. Και είναι γνωστό, απ' όλη την ασκητική γραμματεία, ότι ο κύριος σκοπός του θυμοειδούς είναι η ρωμαλέα αντίσταση και η ορμητική επίθεση μόνο κατά της αμαρτίας. Σύμφωνα λοιπόν με τον όσιο: «Η οργή είναι φυσική ιδιότητα του νου. Και χωρίς οργή δεν φτάνει στην καθαρότητα ο άνθρωπος, δηλ. αν δεν οργιστεί εναντίον όλων των πονηρών λογισμών που σπέρνει μέσα του ο διάβολος. Εκείνος που θέλει να φτάσει στη φυσική οργή (δηλ. σ' εκείνη που στρέφεται εναντίον του διαβόλου και των παθών), κόβει όλα τα θελήματά του μέχρις ότου φτάσει στην κατάσταση του νου του, όπως τη δημιούργησε ο Θεός. Όταν η καρδιά σου φτάσει να αποκτήσει σαν φυσικό το μίσος κατά της αμαρτίας, τότε νίκησε και απομακρύνθηκε από εκείνα που γεννούν την αμαρτία και έβαλε στην μνήμη σου την κόλαση. Και γνώριζε ότι Εκείνος που σε βοηθεί μένει κοντά σου. και συ να μην Τον λυπείς με καμία αμαρτία, αλλά λέγε: «Εσύ Κύριε έχεις το έλεος για να με γλυτώσεις από την αμαρτία και τους δαίμονες, γιατί εγώ αδυνατώ να ξεφύγω από τους εχθρούς χωρίς την βοήθειά Σου». Και πρόσεχε να μην παραδεχτείς πονηρές σκέψεις, και Αυτός σε φυλάει από κάθε κακό.»
Από την μεγάλη μας νεανική παρέα του Αη Γιάννη ευχές για το νέο έτος 2011, να είναι γεμάτο από Θείες Ευλογίες.
Ο Μέγας Βασίλειος ομιλεί περί του υγιούς θυμού και μάλιστα τον χαρακτηρίζει « ως νεύρον της ψυχής, το οποίο δίδει εις αυτήν σταθερότητα και δύναμιν ώστε να υπηρετεί εις τα καλά με υπομονή και καρτερία … τονίζοντας ότι σε πολλά έργα της αρετής είναι χρήσιμον και κατάλληλον ιδίωμα της ψυχής το θυμοειδές και ορμητικόν ». Αυτός ο θυμός είναι Θεόσδοτον Δώρον . Αντιθέτως όταν ο θυμός γεννιέται από τα πάθη της κενοδοξίας, της φιλαργυρίας, της γαστριμαγίας τότε « σκοτίζει την διάνοια ώστε ούτε διάκρισις, ούτε δικαιοσύνη θα βρεθεί μέσα μας . ακόμα ούτε ναός του Αγίου Πνεύματος μπορεί να γίνει η ψυχή μας » (Άγιος Κασσιανός).
Μάλιστα δε « αν ο οργίλιος φτάσει σε σημείο να αναστήση νεκρόν, ακόμη και τότε δεν γίνεται δεκτός από τον Θεό » (Αββάς Αγάθων).
Έτσι αν θέλει κάποιος να φτάσει στην τελειότητα και επιθυμεί να αγωνισθεί νόμιμα τον πνευματικό αγώνα, ΑΣ ΓΙΝΕΙ ΞΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΑΤΤΩΜΑ ΤΟΥ (ΝΟΣΗΡΟΥ) ΑΥΤΟΥ ΘΥΜΟΥ.
